Oto quiz: czy bez przeszukiwania internetu potrafisz wymienić źródło tego cytatu?

Jedna z postaci pyta: „Co to robi?”. Inny odpowiada: „Nic nie robi. To jest jego piękno.”

Zadałem to pytanie w zeszłym tygodniu w pokoju Slack kultury The Verge, a oto niektóre z odpowiedzi, które otrzymałem.

• The Big Lebowski
• Bruce Almighty
• Office Space
• The Hudsucker Proxy
• „Jakiś korporacyjny film, w którym sprzedają rzeczy”
• „Film z Reggie Wattsem”
• „Czy ten cytat nie istnieje?”

O ile ktokolwiek wie, każde z tych przypuszczeń jest błędne, łącznie z ostatnim.

Cytat, o którym mowa, lub jego odmiana, która odwraca dwa ostatnie zdania, pojawia się na tablicach ogłoszeń od co najmniej 2003 roku. Jeśli zapytasz, skąd pochodzi, ludzie często natychmiast wyrzucą odpowiedzi: „Autostopem przez galaktykę”, „Willy Wonka i fabryka czekolady” oraz „Simpsonowie” to popularne odpowiedzi. Ale po naciśnięciu, nikt nie może znaleźć go w miejscu, które pamięta. Jest to szalenie tantalizująca zagadka kulturowa, a jeszcze dziwniejsze jest to, że istnieją co najmniej dwa prawdopodobne źródła – ale są szanse, że nigdy nie natknąłeś się na żadne z nich.

Pierwsze, które wydaje się, że zostało odkryte około 2008 roku, jest prawdopodobnie najbardziej powszechnie akceptowane. Jest to serial telewizyjny o nazwie Prawo Burke’a, który trwał od 1963 do 1966 roku. W odcinku „Who Killed 711?” detektyw przesłuchuje (zgodnie z podsumowaniem IMDb) podejrzanego o morderstwo, granego przez aktora Burgessa Mereditha. Detektyw zauważa, że mężczyzna buduje ciekawą maszynę, co prowadzi do następującej wymiany zdań:

„Co to jest?”

„Cóż, to moja terapia. Wciąż ją doskonalę.”

„Co to robi?”

„Robi?”

„Po co to jest?”

„Cóż, nic – nic. To znaczy, w tym tkwi jego piękno. Każda maszyna na świecie coś robi, ale nie moja.”

Scena ta jest silnym możliwym źródłem. Oddaje sens wypowiedzi i pasuje do sytuacji, która jest często wymieniana obok niej: ekscentryczna postać budująca lub wyjaśniająca bezużyteczną maszynę. Ale jako cytat, jest o wiele mniej elegancki niż proste call-and-response, które ludzie pamiętają. Operacyjne kawałki są podzielone przez dwie zbędne linie, a postać Mereditha dostarcza swoją odpowiedź za pomocą niezgrabnych słów-wypełniaczy. (Nawiasem mówiąc, mówi też „nic” zamiast „nic nie robi”.) Łatwo sobie wyobrazić, jak dialogi z mało znanego serialu mutowały przez 40 lat. Ale znacznie bliższa wersja – w rzeczywistości prawie dosłowna – istnieje gdzieś indziej.

Tym miejscem jest sztuka z 1987 roku o nazwie Apocalyptic Butterflies, komedia o napiętym związku pary o nazwisku Hank i Muriel Tater. W sztuce, kłopoty pary są skomplikowane przez ojca Hanka Dick, ekscentryczny kolekcjoner bibelotów, który wysypuje cztery tysiące dolarów warte słupy totemowe na ich trawniku. W pewnym momencie Dick zjawia się z ciężarówką malowanych drewnianych motyli, a Hank wyraża swoje zakłopotanie.

„Co to jest?”

„To motyl.”

„Do czego służy?”

„Do niczego nie służy, w tym tkwi jego piękno. Przybijasz je do swojego domu, skrzynki pocztowej, sprawia, że jest charakterystyczna.”

Chociaż nie ma tu szalonego naukowca, jest to bezpośrednie dopasowanie do trzech kultowych linii, z wyjątkiem jednego brakującego „to”. Dla każdego, kto widział sztukę, jest to bardzo prawdopodobny kandydat. Ale to nie rozwiązuje największego problemu zarówno Prawa Burke’a, jak i Apokaliptycznych Motyli – ile osób oglądało któreś z nich? Żaden z nich nie cieszy się popularnością w mainstreamie, zwłaszcza wśród osób urodzonych po premierze. Nie ma też większego kultu, który mógłby zamienić cytat w meme, rozpowszechniając go wśród osób postronnych. Nie ma błysku ulgi i uznania, gdy są one wymienione, tylko więcej pytań.

Jeden post na forum sugeruje DJ radiowy mógł próbkować klip Prawa Burke’a i dać mu szeroką ekspozycję, ale nie ma dowodów, że tak się stało. Wymiana Apocalyptic Butterflies, w międzyczasie, nie została odkryta przez kogoś przywołującego dawno zapomnianą pamięć. Wydaje się, że została odnaleziona przez użytkownika Reddita o pseudonimie gunbladezero, który twierdzi, że znalazł ją wyszukując cytat w Google Books. „Nigdy nie słyszałem o sztuce, o której mowa, zanim ją znalazłem” – mówi. „Właściwie nie mam pojęcia, czy lub jak często jest ona wykonywana/cytowana – więc może to nie tyle źródło, co dowód na to, że fraza była już w użyciu.”

Można, w rzeczywistości, znaleźć fragmenty wymiany gdzie indziej. Ale są one nawet bardziej luźno powiązane niż scena z Prawem Burke’a. W powieści Larry’ego Nivena i Edwarda Lernera Żongler światów, na przykład, pewna postać odpowiada na „Co to robi?” słowami „To jest piękne! Dlaczego musi robić cokolwiek?”. W odcinku Simpsonów Homer pyta Lisę „Jak to działa?” o rzekomy kamień odstraszający tygrysy, a Lisa odpowiada „To nie działa”. Ale żaden z nich zwięźle przywołać absurdalność czegoś bardzo bezużyteczność jest piękne, co jest, dlaczego linie są tak pamiętny w first place.

Apocalyptic Butterflies autor Wendy MacLeod dowiedział się o znaczenie cytatu kilka lat temu, dzięki uprzejmości profesora sztuki, który nauczył zjawisko w klasie. „Zainteresowało mnie, że jedynym punktem odniesienia dla tych postów była kultura popularna – filmy, The Simpsons, Aqua Teen Hunger Force” – pisze MacLeod. „Fakt, że pochodzi to ze sztuki teatralnej (czy nawet powieści) nikomu nie przyszedł do głowy!”. (Jeśli chodzi o alternatywną teorię, MacLeod mówi, że nigdy nie widziała Prawa Burke’a.)

MacLeod, która od czasu Apocalyptic Butterflies napisała prawie tuzin sztuk teatralnych, ma teorię na temat tego, w jaki sposób jej cytat mógł przedostać się do zbiorowej nieświadomości. „Sztuka miała premierę w Yale Repertory Theater, kiedy byłam na ostatnim roku w Yale Drama School,” wspomina. „Wielu z moich rówieśników pracuje teraz w filmie i telewizji, więc może pamiętali tę sztukę i zacytowali ją przypadkowo lub celowo.”

Im dłużej cytat jest dyskutowany, tym bardziej prawdopodobne jest, że ludzie usłyszą go w czymś, co jest riffingiem na oryginalnej tajemnicy. Artysta internetowy i muzyk Neil Stephen Cicierega oparł na nim całą piosenkę, „The Machine”, w 2008 roku. „Prawdopodobnie po raz pierwszy zobaczyłem wątek o tym około 2004 lub 2005 roku na forum Something Awful” – mówi Cicierega. „To było zdecydowanie trochę dziwne, jak ten cytat wydawał się wszystkim znajomy, a jednak nikt nie potrafił go umiejscowić. Pomyślałem, że musi być w tym jakaś szczególna fonetyczna jakość i napisałem wokół tego moją piosenkę.” Skończyło się na próbkowaniu klipu Burke’s Law, który nazywa „całkiem bliskim dopasowaniem.”

Niektóre teorie zaczynają się wystarczająco obiecująco, tylko po to, by runąć pod najmniejszą inspekcją. Kilka postów na forum twierdzi, że prawdziwe źródło frazy jest nieznane, ale że został spopularyzowany w 2005 filmowej adaptacji Autostopem przez Galaktykę, długo po tym, jak pojawił się w Internecie. Posty są niezwykle pewne siebie, podobno zawierają bezpośrednie transkrypcje bardzo wiarygodnej wymiany zdań pomiędzy dwoma konkretnymi postaciami. Obejrzałem cały film na potrzeby tego artykułu – i przynajmniej w oficjalnym wycinku, nie ma go tam.

Cała ta zagadka przypomina Efekt Mandeli: masowe błędne zapamiętanie jakiejś historii, cytatu lub wydarzenia. (Lub, w zależności od perspektywy, dowód na podróże pomiędzy równoległymi wszechświatami). Nawet najbardziej ekstremalne przypadki Efektu Mandeli często mają jasne korzenie – jak na przykład nieistniejący film Shazaam, który sceptycy mogą wyjaśnić jako portmanteau od Kazaam i jego gwiazdy Shaq.

„W tym tkwi piękno” jest trudniejsze do ustalenia, a żadne wyjaśnienie nie jest naprawdę satysfakcjonujące. Czy ludzie pomylili wymianę zdań między dwoma postaciami w zapomnianym serialu detektywistycznym? Czy podświadomie przypomnieli sobie, że ktoś inny zacytował dowcip z jakiejś sztuki? Czy forumowicze wspólnie złożyli go z kilku różnych historii? Czy został on sfałszowany w ramach eksperymentu społecznego, ale na tyle ogólny, że naprawdę pojawił się w fikcji?

„Wciąż mam wrażenie, że istnieje oczywista odpowiedź, o której wszyscy zapominają” – mówi Cicierega. Ale lata wyczerpujących poszukiwań nie zdołały zrobić więcej, niż tylko uchylić rąbka tajemnicy. Krótko z głównego odkrycia, lub ktoś przychodzi do przodu i udowodnić, że stworzył całą rzecz jako żart, to może nigdy nie być rozwiązany.

Personalnie, nie ma tajemnicy za gdzie po raz pierwszy usłyszałem wymiany. Znalazłem ją w 2006 roku, zacytowaną na stronie LiveJournal mojego chłopaka ze studiów.

Oczywiście, wtedy byłem całkowicie pewien, że to z Przewodnika Autostopowicza.