Hier is een quiz: kunt u, zonder op internet te zoeken, de bron van dit citaat noemen?

Eén personage vraagt: “Wat doet het?” Een ander antwoordt: “Het doet niets. Dat is het mooie ervan.”

Ik stelde deze vraag vorige week aan The Verge’s culture Slack room, en hier zijn enkele van de antwoorden die ik kreeg.

• The Big Lebowski
• Bruce Almighty
• Office Space
• The Hudsucker Proxy
• “Een of andere bedrijfsfilm waar ze spullen verkopen”
• “De film met Reggie Watts”
• “Bestaat dit citaat niet?”

Voor zover iemand weet, is elk van deze gissingen fout, inclusief de laatste.

De quote in kwestie, of een variatie die de laatste twee zinnen omdraait, verschijnt op message boards sinds ten minste 2003. Als je vraagt waar het vandaan komt, gooien mensen vaak meteen antwoorden naar voren; The Hitchhiker’s Guide to the Galaxy, Willy Wonka and the Chocolate Factory, en The Simpsons zijn allemaal populaire antwoorden. Maar als je erop doorgaat, kan niemand het vinden op de plaats die ze zich herinneren. Het is een gekmakend prikkelend cultureel mysterie, en het wordt nog vreemder gemaakt door het feit dat er ten minste twee plausibele bronnen zijn – maar de kans is groot dat je geen van beide bent tegengekomen.

De eerste, die lijkt te zijn ontdekt rond 2008, is waarschijnlijk de meest algemeen aanvaarde. Het is een tv-serie genaamd Burke’s Law, die liep van 1963 tot 1966. In de aflevering “Who Killed 711?” ondervraagt een detective (volgens de IMDb-samenvatting) een verdachte van moord, gespeeld door karakteracteur Burgess Meredith. De detective merkt op dat de man een merkwaardige machine bouwt, wat leidt tot de volgende uitwisseling:

“Wat is het?”

“Nou, het is mijn therapie. Ik ben het nog aan het perfectioneren.”

“Wat doet het?”

“Doet?”

“Waar is het voor?”

“Nou, niets – niets. Ik bedoel, dat is het mooie ervan. Elke machine in de wereld doet iets, maar niet de mijne.”

De scène is een sterke mogelijke bron. Het brengt de betekenis van de uitspraak over, en het past bij een situatie die er vaak naast wordt genoemd: een excentriek personage dat een nutteloze machine bouwt of uitlegt. Maar als citaat is het veel minder elegant dan de simpele call-and-response die mensen zich herinneren. De operatieve stukken worden opgesplitst door twee overbodige regels, en Merediths personage geeft zijn antwoord met onhandige vulwoorden. (Hij zegt trouwens ook “niets” in plaats van “doet niets.”) Het is gemakkelijk voor te stellen dat de dialoog van een weinig bekende show in 40 jaar muteert. Maar een veel betere versie – in feite, een bijna woordelijke versie – bestaat ergens anders.

Die plaats is een toneelstuk uit 1987 genaamd Apocalyptic Butterflies, een komedie over de gespannen relatie van een koppel genaamd Hank en Muriel Tater. In het stuk worden de problemen van het koppel gecompliceerd door Hanks vader Dick, een excentrieke snuisterijenverzamelaar die voor vierduizend dollar aan totempalen op hun gazon dumpt. Op een gegeven moment verschijnt Dick met een vrachtwagenlading beschilderde houten vlinders, en Hank spreekt zijn verwarring uit. “Wat is het?”

“Het is een vlinder.”

“Wat DOET het?”

“Doet niets, dat is het mooie ervan. Je spijkert ze aan je huis, je brievenbus, maakt het onderscheidend.”

Hoewel er hier geen gekke wetenschapper is, is dit een directe overeenkomst met de drie iconische lijnen, met uitzondering van een ontbrekende “het.” Voor iedereen die het stuk gezien heeft, is het een zeer waarschijnlijke kandidaat. Maar dat lost het grootste probleem voor zowel Burke’s Law als Apocalyptic Butterflies niet op – hoeveel mensen hebben een van beide gezien? Geen van beide heeft een brede mainstream populariteit, zeker niet voor degenen die geboren zijn na de première. Er is ook geen grote cultgroep die het citaat in een meme zou kunnen veranderen en het onder buitenstaanders zou kunnen verspreiden. Er is geen flits van opluchting en herkenning als ze genoemd worden, alleen maar meer vragen.

Eén forumpost suggereert dat een radio-dj de Burke’s Law clip zou kunnen hebben gesampled en er brede bekendheid aan zou hebben gegeven, maar er is geen bewijs dat dit is gebeurd. De Apocalyptic Butterflies uitwisseling, ondertussen, werd niet ontdekt door iemand die zich een lang-vergeten herinnering herinnert. Het lijkt te zijn opgegraven door een Reddit-gebruiker met de naam gunbladezero, die zegt dat hij het vond door het citaat te zoeken op Google Books. “Ik had nog nooit van het stuk in kwestie gehoord voordat ik het vond,” zegt hij. “Ik heb eigenlijk geen idee of en hoe vaak het is opgevoerd/geciteerd – dus het is misschien niet zozeer een bron als wel bewijs dat de uitdrukking al in gebruik was.”

Je kunt in feite elders stukjes en beetjes van de uitwisseling vinden. Maar ze zijn nog meer losjes verbonden dan de Burke’s Law scene. In Larry Niven en Edward Lerner’s roman Juggler of Worlds, bijvoorbeeld, antwoordt een personage op “Wat doet het?” met “Het is mooi! Waarom moet het iets doen?” In een Simpsons-aflevering vraagt Homer aan Lisa “Hoe werkt het?” over een vermeende tijgerafstotende steen, waarop Lisa antwoordt “Het werkt niet.” Maar geen van hen roept kort en bondig de absurditeit op van iets dat juist nutteloos mooi is, wat de reden is waarom de regels in de eerste plaats zo memorabel zijn.

Apocalyptic Butterflies-auteur Wendy MacLeod leerde de betekenis van het citaat een paar jaar geleden kennen, met dank aan een kunstprofessor die het fenomeen in een klas onderwees. “Ik vond het interessant dat het enige referentiekader voor die berichten de populaire cultuur leek te zijn – films, The Simpsons, Aqua Teen Hunger Force,” schrijft MacLeod. “Het feit dat het uit een toneelstuk (of zelfs een roman) kwam, kwam bij niemand op!” (Wat de alternatieve theorie betreft, zegt MacLeod dat ze Burke’s Law nooit heeft gezien.)

MacLeod, die sinds Apocalyptic Butterflies bijna een dozijn toneelstukken heeft geschreven, heeft een theorie over hoe haar citaat in het collectieve onbewuste kan zijn gesijpeld. “Het stuk ging in première in het Yale Repertory Theater toen ik in mijn laatste jaar zat aan de Yale Drama School,” herinnert ze zich. “Veel van mijn leeftijdsgenoten daar werken nu in film en televisie, dus misschien herinnerden ze zich het stuk en citeerden ze het per ongeluk of expres.”

Hoe langer over het citaat wordt gediscussieerd, hoe waarschijnlijker het is dat mensen het zullen horen in iets dat riffelt op het oorspronkelijke mysterie. Webartiest en muzikant Neil Stephen Cicierega baseerde er in 2008 een heel nummer op, “The Machine,”. “Ik zag er waarschijnlijk voor het eerst een draadje over rond 2004 of 2005 op de forums van Something Awful,” zegt Cicierega. “Het was een beetje griezelig hoe iedereen het citaat kende, maar niemand kon het plaatsen. Ik dacht dat het een speciale fonetische kwaliteit moest hebben en schreef er mijn liedje rond.” Uiteindelijk nam hij de Burke’s Law clip, die hij een “vrij nauwe overeenkomst” noemde.

Sommige theorieën beginnen veelbelovend genoeg, maar storten in bij de geringste inspectie. Een paar forumposts beweren dat de ware bron van de uitdrukking onbekend is, maar dat hij populair werd in de 2005 verfilming van The Hitchhiker’s Guide to the Galaxy, lang nadat hij online verscheen. De berichten zijn opmerkelijk zelfverzekerd en zouden rechtstreekse transcripties bevatten van een zeer plausibele uitwisseling tussen twee specifieke personages. Ik heb de hele film bekeken voor dit artikel – en in ieder geval in de officiële cut, is het er niet.

Het hele mysterie doet denken aan het Mandela Effect: een massaal verkeerd herinneren van een of ander verhaal, citaat, of gebeurtenis. (Of, afhankelijk van je perspectief, bewijs van reizen tussen parallelle universums.) Zelfs de meest extreme Mandela Effect gevallen hebben echter vaak duidelijke wortels – zoals de niet-bestaande film Shazaam, die sceptici kunnen verklaren als een portmanteau van Kazaam en zijn ster Shaq.

“Dat is het mooie ervan” is moeilijker vast te pinnen, en geen enkele verklaring is echt bevredigend. Hebben mensen een uitwisseling tussen twee personages uit een grotendeels vergeten detective show verkeerd opgevat? Herinnerden ze zich onbewust iemand anders die een kwinkslag uit een toneelstuk citeerde? Hebben forumposters het samengevoegd uit verschillende verhalen? Was het vervalst als onderdeel van een sociaal experiment, maar algemeen genoeg om echt in fictie te zijn verschenen?

“Het voelt nog steeds alsof er een voor de hand liggend antwoord is dat iedereen vergeet,” zegt Cicierega. Maar jaren van uitputtend speurwerk hebben niet meer opgeleverd dan wat kleine stukjes van het mysterie. Tenzij er een grote ontdekking wordt gedaan, of iemand naar voren komt en bewijst dat hij de hele zaak als grap heeft bedacht, zal het misschien nooit worden opgelost.

Persoonlijk is er geen mysterie achter waar ik de uitwisseling voor het eerst hoorde. Ik vond het in 2006, geciteerd op de LiveJournal-pagina van mijn studievriendje.

Of course, at the time, I was totally sure it was from Hitchhiker’s Guide.