Toen Simon Leather in de jaren zeventig student was, nam hij een zomerbaantje als postbode en bezorgde hij post in de dorpen Kirk Hammerton en Green Hammerton in North Yorkshire. Hij herinnert zich zijn vroege ochtendwandelingen door de lanen, langs de portieken van de huizen op zijn ronde. Bij vrijwel elk huis zag hij hetzelfde beeld: ramen beplakt met tijgermotten die de vorige nacht waren aangetrokken door het licht en zich nog steeds aan het glas vastklampten. “Het was nogal een gezicht,” zegt Leather, die nu hoogleraar entomologie is aan de Harper Adams University in Shropshire.

Maar het is geen visioen dat hij de laatste jaren heeft meegemaakt. Die tijgermotten zijn bijna verdwenen. “Je ziet er bijna geen, hoewel er vroeger duizenden waren in de zomer en dat was maar in een paar dorpen.”

Het is een intrigerend verhaal en het zal zich de komende weken waarschijnlijk herhalen. Het begin van de zomer is de tijd van het jaar waarin de insecten van het land hun aanwezigheid zouden moeten bekendmaken door plattelandsramen te bedekken met hun fladderende aanwezigheid, en zichzelf op autoruiten te spatten. Maar daar slagen ze op spectaculaire wijze niet in. In plaats daarvan maken ze zichzelf nieuwswaardig door hun afwezigheid. De Britse insecten, zo lijkt het, zijn aan het verdwijnen.

Dit punt werd vorige week onderstreept toen tweets van de natuurkenner en tv-presentator Chris Packham viral gingen nadat hij commentaar had geleverd op de afwezigheid van insecten tijdens een weekend in zijn huis in het New Forest. Packham zei dat hij geen enkele vlinder in zijn tuin had gezien, en voegde eraan toe dat hij met open ramen slaapt maar ’s morgens zelden kraanvlinders of motten in zijn kamer aantreft. Toen hij jong was, waren ze daarentegen aan de orde van de dag. “Onze generatie zit een ecologische apocalyps voor en we hebben het op de een of andere manier genormaliseerd,” zei hij later.

Zeker, de statistieken zijn grimmig. Inheemse lieveheersbeestjespopulaties storten in; driekwart van de vlindersoorten – zoals het geverfde lieveheersbeestje en de Glanville fritillary – zijn aanzienlijk in aantal gedaald; terwijl bijen, waarvan er meer dan 250 soorten in het Verenigd Koninkrijk zijn, ook te lijden hebben van grote dalingen in populaties, met grote gele hommels, solitaire potterbloembijen en andere soorten die de afgelopen jaren sterk zijn afgenomen. Andere bedreigde insecten zijn onder meer de New Forest cicade, de tansy kever en de oliekever.

Wat motten betreft, enkele van de mooiste bezoekers van onze huizen en tuinen, is het beeld bijzonder alarmerend. Afgezien van de tijgermot, die ooit wijdverbreid was in het Verenigd Koninkrijk, is de V-mot (Marcaria wauaria) tussen 1968 en 2007 met 99% in aantal gedaald en wordt hij nu met uitsterven bedreigd, een lot dat de afgelopen jaren ook al de oranje bovenvleugel, de gotische rand en de Brighton wainscot is beschoren.

Veel entomologen zeggen dat er een insectenwapen op komst is, als gevolg van een veelvoud aan milieu-invloeden: vervuiling, veranderingen in habitats, overmatig gebruik van pesticiden en de opwarming van de aarde. En het is een achteruitgang die cruciale gevolgen kan hebben. Onze kruipdieren zien er misschien verontrustend uit, maar ze staan aan de voet van een voedselketen voor wilde dieren waardoor ze van vitaal belang zijn voor de opbouw en de natuur van het platteland. Het zijn “de kleine dingen die de wereld besturen” volgens de vooraanstaande Harvard bioloog Edward O Wilson, die ooit opmerkte: “Als de hele mensheid zou verdwijnen, zou de wereld zich herstellen tot de rijke staat van evenwicht die 10.000 jaar geleden bestond. Als de insecten zouden verdwijnen, zou het milieu in chaos vervallen.”

De beste illustratie van het ecologisch belang van insecten wordt gegeven door onze vogelstand. Zonder insecten dreigen honderden soorten te verhongeren en sommige ornithologen geloven dat dit gebrek aan voedsel nu al een ernstige achteruitgang in het aantal vogels veroorzaakt, een punt dat wordt benadrukt door de natuurkenner en natuurauteur Michael McCarthy. “De Britse boerenlandvogels zijn sinds 1970 meer dan gehalveerd in aantal,” wijst hij erop. “Sommige dalingen zijn catastrofaal geweest: de gevlekte vliegenvanger, een specialist roofdier van insecten in de lucht, is beide met meer dan 95% afgenomen, terwijl de roodrugklauwier, die zich voedt met grote kevers, in de jaren 1990 in Groot-Brittannië is uitgestorven.”

Een verdere bevestiging van het verband tussen insecten- en vogelaantallen werd vorige week geleverd met de publicatie van een studie door onderzoekers van de Universiteit van Aberdeen, waaruit bleek dat de duikeling in aantallen koekoeken in sommige gebieden van Engeland nauw verband hield met de afname van de rupsen van tijgermotten, waarmee koekoeken zich voeden.

“Er is nu veel correlationeel bewijs dat aantoont dat wanneer het slecht gaat met bepaalde insecten, heel vaak de vogels die zich met hen voeden ook in de problemen komen,” zei David Gibbon, van de RSPB.

Insecten spelen echter ook een rol van onschatbare waarde in andere delen van het milieu – bijvoorbeeld als bestuivers van onze boomgaarden en fruitvelden. En weer maken wetenschappers zich zorgen. “Mensen denken dat het alleen bijen zijn die boomgaarden bestuiven, maar er zijn enorme aantallen vliegen die ook bestuiven – en die worden ook allemaal bedreigd,” zei Leder.

Bovendien zijn vliegen, kevers en wespen roofdieren en decomposers die ongedierte bestrijden en die in het algemeen het platteland opruimen. “Denk maar aan het werk van de mestkever,” voegde Leder toe. “Als zij verdwijnen, zou het land bedekt zijn met de uitwerpselen van koeien, schapen en andere dieren.”

Maar misschien wel de meest alarmerende indicatie van de ecologische apocalyps die ons te wachten staat, werd een paar maanden geleden gegeven door onderzoekers die een opzienbarend artikel publiceerden in het tijdschrift Plos One. Hun werk was gebaseerd op de inspanningen van tientallen amateur-entomologen in Duitsland die in 1989 begonnen met het toepassen van strikt gestandaardiseerde manieren om insecten te verzamelen. Ze gebruikten speciale tenten, malaisevallen genaamd, om duizenden monsters van insecten te vangen tijdens de vlucht over tientallen verschillende natuurgebieden.

Dan werd het gewicht van de gevangen insecten in elk monster gemeten en geanalyseerd – en onthulden een opmerkelijk patroon. Het jaarlijkse gemiddelde gewicht van de in de vallen gevonden insecten daalde met 76% gedurende de 27-jarige periode van hun onderzoek. Het meest alarmerend was echter de ontdekking dat de afname zelfs nog groter was – 82% – in de zomer, een tijd waarin het aantal insecten hun piek zouden moeten bereiken.

Dergelijke cijfers geven sterke numerieke ondersteuning voor de waarachtigheid van anekdotes over spetterende autoruiten en met mot beklede patio ramen die tot het verleden gaan behoren. Even grimmig is het feit dat, hoewel meteorologische patronen tot op zekere hoogte fluctueerden gedurende de jaren van het onderzoek, het duidelijk was dat het weer niet de oorzaak was van de afname.

Maar misschien wel het meest verontrustende aspect van het onderzoek was het besef dat deze grimmige dalingen in insectenaantallen zich voordeden in natuurreservaten – met andere woorden, in gebieden waar het landschap zeer beschermd was en de meest vriendelijke habitat voor insecten zou moeten zijn. De omstandigheden waren elders waarschijnlijk veel slechter, waarschuwden de wetenschappers.

“Insecten maken ongeveer tweederde uit van al het leven op aarde, er is een soort gruwelijke achteruitgang geweest,” zei professor Dave Goulson van de Sussex University indertijd. “Het lijkt erop dat we grote delen van het land onherbergzaam maken voor de meeste levensvormen, en dat we op weg zijn naar een ecologisch fiasco. Als we de insecten kwijtraken, stort alles in.”

Het feit dat de insectenbiomassa al bijna drie decennia gestaag afneemt, wijst er sterk op dat er diepgaande invloeden aan het werk moeten zijn. De meeste entomologen geloven dat habitatverandering de kern van het probleem vormt. “Er hebben enorme veranderingen plaatsgevonden in de manier waarop we het land gebruiken en het is moeilijk om niet te geloven dat deze nauw betrokken zijn bij wat we zien,” aldus Leather.

Zoals hij aangeeft, ondersteunen intensief bewerkte tarwe- en maïsvelden vrijwel geen insectenleven, en dit betekent dat naarmate de intensieve landbouw zich uitbreidt, er steeds minder eilanden van natuurlijke habitat overblijven om hen te ondersteunen.

En dan is er nog de kwestie van de stedelijke verspreiding. Door de voortschrijdende bebouwing van onze bossen en heidevelden zorgen straten en gebouwen voor lichtvervuiling, waardoor nachtactieve insecten op een dwaalspoor worden gebracht en hun paring wordt verstoord. “Dat is de reden dat we de meeste veranderingen in het insectenleven zien in Zuidoost-Engeland, want daar zien we de grootste verspreiding van steden en dorpen,” aldus Leather.

Naast veranderingen in habitats zijn er de gevaren van pesticiden, met name neonicotinoïde pesticiden, die al de schuld hebben gekregen van recente crashes in bijenpopulaties. Deze chemicaliën zijn oplosbaar in water en lekken dus uit de velden nadat ze op de gewassen zijn aangebracht.

Volgens onderzoek dat vorig jaar in het tijdschrift Science werd geciteerd, zijn deze pesticiden sindsdien in hoge concentraties aangetroffen in nectar en stuifmeel in wilde bloemen in de buurt van behandelde velden. Hoewel de concentraties nog steeds niet hoog genoeg zijn om insecten rechtstreeks te doden, tasten ze wel hun vermogen aan om te navigeren en te communiceren.

In het licht van deze mengeling van ecologische ellende is het misschien niet verrassend dat insecten in Groot-Brittannië het zo slecht doen. Of ze al dan niet een ecologische apocalyps tegemoet gaan is een andere zaak, want niet elke deskundige deelt het gevoel van onheil. Professor Helen Roy van het Centrum voor Ecologie en Hydrologie, bijvoorbeeld, ziet reden tot hoop. Ze vertelde de Observer dat er te veel succesverhalen zijn – verhalen over insecten die in aantal toenemen en floreren – om een gevoel van wanhoop te hebben. “Het is duidelijk dat veel soorten lijden, maar ik ben een optimist en ik denk gewoon niet dat het juist is om dit een apocalyps te noemen,” zei ze.

Roy wees op explosies in het aantal lieveheersbeestjes en geverfde lieveheersvlinders die zich in het verleden hebben voorgedaan als bewijs. “Er zijn enorme variaties in aantallen van een bepaalde insectensoort in een jaar en enorme variatie in de plaatsen waar je ze ziet.” Ze wees ook op een onderzoek naar bestuivers waaruit bleek dat 32% minder wijdverspreid werd tussen 1980 en 2014, terwijl 16% juist meer wijdverspreid werd. “Het is niet allemaal kommer en kwel,” voegde Roy eraan toe.

Dit standpunt werd ondersteund door David Gibbons van de RSPB, die het ermee eens was dat niet elk onderzoek naar insectenaantallen een verhaal van onherroepelijke achteruitgang onthulde – hoewel hij eraan toevoegde dat hij nog steeds van mening was dat het algemene beeld zorgwekkend was. “Het is moeilijk om geen verband te zien tussen de afname van het aantal vogels en de afname van de insectenpopulaties die we zien. In veel gevallen zijn er zeer nauwe correlaties. Maar het is veel moeilijker om te bewijzen dat er een oorzakelijk verband is – om vast te stellen dat het ene effect tot het andere leidt.”

Een illustratie van het probleem is te vinden in een van de weinige gevallen waarin een oorzakelijk verband tussen het verlies van insecten en de afname van het aantal vogels is vastgesteld: de grijze patrijs, aldus Gibbons. “In de jaren ’70 en ’80 doodden pesticiden de planten waarmee de zaagvliegen en andere insecten zich voedden. De kuikens van de patrijs voeden zich met deze insecten en dit proces heeft dus geleid tot een afname van hun aantal – en dat is sindsdien dramatisch geworden.” In feite heeft de daling van het aantal grijze patrijzen de populatie teruggebracht tot minder dan 5% van het aantal in de vorige eeuw.

Het cruciale punt is dat de onderzoekers in staat waren om aan te tonen dat deze twee dalingen met elkaar in verband stonden door het manipuleren van herbicide niveaus op plaatsen waar de kuikens werden grootgebracht. Wanneer de herbicide niveaus stegen, daalden de insectenniveaus en zo ook de vogelaantallen. “Die manipulatie zorgde voor het oorzakelijke verband,” zei Gibbons. “Het was mogelijk om het aantal insecten te veranderen en zo het effect te zien. Dergelijk onderzoek is echter moeilijk uit te voeren en is zeer zeldzaam.”

En natuurlijk zijn bedreigingen voor onze vogelstand slechts één aspect van de gevaren die het verlies van insecten in het Verenigd Koninkrijk met zich meebrengt. Zoals entomologen erop wijzen, houden ze ook onze bodem vruchtbaar, breken ze afval af, bestuiven ze onze boomgaarden en bestrijden ze plagen zoals de bladluis.

“We kunnen het ons niet veroorloven om ze te verliezen en dat is wat deze kwestie zo urgent en zo belangrijk maakt,” concludeerde Leather. “

Lieveheersbeestjes

Vele inheemse soorten lieveheersbeestjes in Groot-Brittannië gaan sterk in aantal achteruit, dankzij de komst van het harlekijnlieveheersbeestje. Het is uitgeroepen tot de snelste invasieve soort van Groot-Brittannië, nadat het in slechts tien jaar bijna elke hoek van het land heeft bereikt. Het jaagt op inheemse lieveheersbeestjes en wordt verondersteld de achteruitgang van ten minste zeven soorten te hebben veroorzaakt, waaronder het populaire tweevleklieveheersbeestje, dat – bij de laatste beoordeling in 2012 – met 44% in aantal was gedaald.

Motten

In Groot-Brittannië zijn meer dan 2.500 soorten motten geregistreerd, waarvan er ongeveer 900 grotere motten worden genoemd. In het rapport The State of Britain’s Larger Moths 2013, werd onthuld dat het aantal grotere nachtvlinders tussen 1968 en 2007 met 28% was afgenomen. Dit was het meest merkbaar in het zuiden van Groot-Brittannië waar er een daling was van 40%. Daarentegen vertoonden de aantallen geen significante verandering in het noorden van Groot-Brittannië, waar verdwijnende soorten worden gecompenseerd door motten die zich noordwaarts verspreiden als gevolg van de klimaatverandering.

Bijen

Zevenenzeventig van de 100 gewassoorten die wereldwijd 90% van het voedsel leveren, worden bestoven door bijen. In het Verenigd Koninkrijk zijn er meer dan 250 bijensoorten: 25 soorten hommels, 224 soorten solitaire bijen en één honingbijensoort. Volgens een overheidsrapport uit 2014 is er in de afgelopen 50 jaar sprake geweest van een algehele afname van wilde bijen en honingbijen. De cijfers onthulden ook bewijs dat er een parallelle afname is geweest van de planten die op hen vertrouwen voor bestuiving.

Vlinders

Het rapport State of the UK’s Butterflies – in 2015 opgesteld door Butterfly Conservation – leverde verder bewijs van “de ernstige, langdurige en voortdurende achteruitgang van Britse vlinders”. In totaal is 76% van de in het VK voorkomende en regelmatig trekkende vlindersoorten in de afgelopen vier decennia in aantal of voorkomen (of beide) afgenomen, zo werd vastgesteld. “

Kevers

Deze insecten eten grote hoeveelheden naaktslakken en bladluizen en grote aantallen onkruidzaden, en helpen zo te voorkomen dat velden worden overspoeld door ongewenste planten en plagen. Uit een studie, gepubliceerd in het Journal of Applied Ecology in 2012 – waarin 68 keversoorten op 11 locaties op de Britse eilanden gedurende 15 jaar werden onderzocht – bleek echter dat driekwart van de onderzochte soorten in de loop van de periode in aantal was afgenomen. Van deze soorten was de helft afgenomen met een snelheid die overeenkomt met 30% per decennium.