Het wordt steeds meer erkend dat menselijke factoren een centrale plaats in het ontwerp moeten innemen. De ervaring leert dat het niet effectief is om ze als een bijzaak te behandelen. De risico’s die samenhangen met slechte menselijke factoren kunnen het best worden vermeden door zo vroeg mogelijk in het ontwerpproces te beginnen met menselijke factorenactiviteiten en deze gedurende het gehele proces voort te zetten.

Human Factors Engineering (HFE) is de toepassing van kennis van menselijke factoren op het ontwerp en de constructie van uitrusting, producten, werksystemen, beheersystemen en taken. Het doel is apparatuur en systemen te leveren die de kans op menselijke fouten verminderen, de systeembeschikbaarheid verhogen, de levenscycluskosten verlagen, de veiligheid verbeteren en de algehele systeemprestaties verbeteren.

Human Factors Engineering: “Het integreren van menselijke factoren eisen in het ontwerp”.

Er zijn twee hoofddoelstellingen voor het aanpakken van HFE in het ontwerp van installaties en apparatuur:

1. Het comfort, de gezondheid, de veiligheid en het welzijn van het personeel beschermen;
2. Het risico van door het ontwerp veroorzaakte problemen met menselijke prestaties, die kunnen leiden tot ernstige incidenten, andere ongunstige gebeurtenissen en betrouwbaarheidsproblemen, tot een minimum beperken.

“Goed werkontwerp optimaliseert de gezondheid en veiligheid op het werk, menselijke prestaties, werktevredenheid en zakelijk succes” (Safe Work Australia, 2015)

Wat gebeurt er als HFE niet wordt aangepakt?

De volgende problemen komen vaak voor in de olie-, gas- en chemische industrie wanneer menselijke factoren niet zijn overwogen in de ontwerpfase:

• handbediende afsluiters worden op een onjuiste hoogte en oriëntatie geplaatst
• toegang tot apparatuur voor bedieningsgemak is beperkt
• er is onvoldoende ruimte rond apparatuur voor installatie of onderhoud
• zicht-lijnen voor hijsen en neerzetten vanuit kranen zijn slecht
• lay-out van apparatuur ondersteunt geen logische volgorde van handelingen
• lay-outs ondersteunen geen logische of efficiënte workflow
• er is onnodig verwijderen van niet-defecte onderdelen om bij onderhoudbare onderdelen te komen
• de ruimtelijke relaties tussen personeel en apparatuur zijn niet logisch of effectief
• apparatuur steekt uit in looppaden
• er is sprake van inconsistente oriëntatie of plaatsing van apparatuur
• opslag- en opslagruimten zijn onvoldoende
• bewegwijzering en etikettering zijn niet zichtbaar vanuit normale werkruimten
• trap, ladder, treden en looppaden zijn niet geschikt.

Hoe zit het met andere industrieën?

In de gezondheidszorg vormen menselijke fouten bij het gebruik van medische hulpmiddelen een groeiend punt van zorg. Deze hulpmiddelen, die worden gebruikt voor de observatie en behandeling van patiënten, kunnen zijn ontwikkeld zonder rekening te houden met de wijze waarop zij kunnen worden gebruikt en door wie. Medische hulpmiddelen worden bediend door een breed scala van gebruikers, waaronder patiënten zelf in de thuisomgeving. Een gebrek aan inbreng van menselijke factoren in deze hulpmiddelen kan ertoe leiden dat zij contra-intuïtief zijn, moeilijk aan te leren en moeilijk te gebruiken – hetgeen tot fouten leidt en gevolgen heeft voor de veiligheid van de patiënt. In het kader van het initiatief “Design for Patient Safety” van de Britse NPSA (zie bijvoorbeeld “Lessons from high hazard industries for healthcare”) wordt nagegaan hoe een beter ontwerp de risico’s kan verminderen, de werkomgeving kan verbeteren en kan zorgen voor een betere, patiëntgerichte zorg.

Ontwerpfouten en andere prestatiebeïnvloedende factoren

Mensen hebben een groot aanpassingsvermogen en “creëren” vaak veiligheid uit een onveilige wereld – waardoor gebruikers in staat zijn om een slecht ontwerp te omzeilen. Ontwerpfouten hebben echter vaak meer invloed op de menselijke prestaties wanneer de gebruiker vermoeid of afgeleid is, een hoge werkbelasting ondervindt, zich in een stress- of noodsituatie bevindt, of de apparatuur of het systeem slechts zelden gebruikt. Deze prestatiebeïnvloedende factoren kunnen worden geïdentificeerd en beheerst.

Welke hulpmiddelen of benaderingen worden bij HFE gebruikt?

De volgende hulpmiddelen worden veel gebruikt bij HFE, met name in de olie-, gas- en chemische industrie:

• Critical Task Analysis (CTA)
• Valve Criticality Analysis (VCA)
• 3D modeling
• Workload assessment
• Staffing assessment
• Link Analysis
• Training Needs Analysis
• Alarm system review.

Wat is HFE anders dan Human Factors Integration?

Human Factors Integration (HFI) biedt een organiserend kader om ervoor te zorgen dat alle relevante kwesties op het gebied van menselijke factoren gedurende een project tijdig en op de juiste wijze worden geïdentificeerd en aangepakt. HFI brengt een reeks onderwerpen op een groot project samen – zoals personeelsniveaus, opleiding en bekwaamheid, werkbelasting, taakontwerp en procedures – samen met het ontwerp van uitrusting, faciliteiten en systemen.

HFE wordt daarom vaak gezien als onderdeel van Human Factors Integration, en moet worden opgenomen in een Human Factors Integration Plan (HFIP). Een dergelijk Plan documenteert hoe menselijke factoren integreert met andere onderwerpen; de organisatie van menselijke factoren capaciteit; welke menselijke factoren analyse zal worden gedaan, wanneer en door wie; en schetst de belangrijkste menselijke factoren deliverables.

Meer informatie over HFE

Human Factors Engineering in projecten. IOGP-rapport 454, International Association of Oil and Gas Producers (IOGP, 2011). Dit rapport biedt een praktische, kosteneffectieve en evenwichtige benadering voor het toepassen van HFE op olie- & gasprojecten. Het rapport schetst hoe HFE gedurende de gehele projectlevenscyclus wordt toegepast; geeft voorbeelden van problemen die ontstaan als HFE niet wordt aangepakt; en beschrijft typische HFE-activiteiten. Het grootste deel van de richtsnoeren in dit verslag is van toepassing op andere sectoren dan olie en gas. De tweede editie (juni 2020) is hier gratis te downloaden.

Integratie van menselijke factoren – Implementatie in de onshore- en offshore-industrie. Onderzoeksrapport 001 (HSE, 2002). Het doel van dit document is een leidraad te bieden voor de integratie van de beginselen van menselijke factoren in het ontwerp- en ontwikkelingsproces van onshore- en offshore-systemen. In dit document worden enkele kenmerken beschreven van de aanpak van de Britse en Amerikaanse defensie-industrie om menselijke factoren te integreren in de hoofdstroom van systeemontwikkeling. Het bevat ook een checklist met vragen over de vraag of bij de aanpak van systeemontwerp en -ontwikkeling de beste praktijken op het gebied van menselijke factoren zijn toegepast.

Werkplekken en werkomgeving. Office for Nuclear Regulation, (ONR, 2014). NS-TAST-GD-062 (Rev2). Deze technische beoordelingsgids is bedoeld om ONR-inspecteurs (met name Human Factors Specialist Inspectors) te ondersteunen bij het beoordelen van de regelingen van een nucleaire vergunninghouder. Hij omvat een kader voor de beoordeling van het ontwerp van de werkruimte en de verbanden tussen het ontwerp van de werkplek en de omgevingsfactoren op de menselijke prestaties.

Human Factors Integration. Office for Nuclear Regulation, (ONR, 2014). NS-TAST-GD-058 (Rev2). Deze technische beoordelingsgids is bedoeld om ONR-inspecteurs (met name Human Factors Specialist Inspectors) te ondersteunen bij de beoordeling van de regelingen van een nucleaire vergunninghouder. De gids geeft advies over de beoordeling van methoden voor de integratie van menselijke factoren (Human Factors Integration – HFI), het plan voor de integratie van menselijke factoren en de bekwaamheid van de personen die deze HFI-activiteiten uitvoeren.

Integratie van menselijke factoren – Algemene eisen. Transport for NSW heeft een reeks normen gepubliceerd inzake de integratie van menselijke factoren (regering van New South Wales, Australië). Deze specifieke norm (T MU HF 00001 ST, 2014) schetst de algemene vereisten voor toepassing door engineeringorganisaties die van plan zijn diensten en activa te leveren aan Transport for NSW. De norm schetst een proces voor de integratie van menselijke factoren en biedt vereisten voor onderwerpen als antropometrische gegevens, bedieningselementen en displays, alarmen en waarschuwingen, ontwerp van de werkruimte en taakontwerp.

NORSOK Standard – Working Environment. S-002 (Normen Noorwegen, Rev. 4, augustus 2004). www.standard.no/petroleum. Het doel van deze NORSOK-norm is ervoor te zorgen dat het ontwerp van de installatie de kwaliteit van de werkomgeving tijdens de operationele fase bevordert. De norm is van toepassing op het ontwerp van nieuwe installaties en de wijziging of modernisering van bestaande installaties voor offshoreboren, -productie en -pijpleidingentransport. Deze NORSOK-norm bepaalt ontwerpeisen met betrekking tot de werkomgeving van petroleuminstallaties, evenals eisen met betrekking tot systematisch beheer van werkomgevingskwesties in projectontwikkeling en het ontwerpproces.

Good work design handbook, Safe Work Australia (2015). Dit handboek bevat tien principes die laten zien hoe een goed ontwerp van werk en werkprocessen kan worden bereikt. Elk is algemeen van aard, zodat ze met succes kunnen worden toegepast op elke werkplek, bedrijf of bedrijfstak. De tien principes voor goed werkontwerp zijn gestructureerd in drie secties (i) waarom goed werkontwerp belangrijk is, ii) wat moet worden overwogen bij goed werkontwerp, en iii) hoe goed werk wordt ontworpen.

Het beheren van de werkomgeving en -faciliteiten, Code of Practice, Worksafe Australia. (2011). Deze code biedt praktische richtsnoeren voor personen die een bedrijf of onderneming leiden over hoe zij een fysieke werkomgeving zonder risico’s voor de gezondheid en veiligheid kunnen bieden en in stand houden. Deze code heeft betrekking op de fysieke werkomgeving, zoals werkruimte, verlichting en ventilatie; voorzieningen voor werknemers, waaronder toiletten, drinkwater, was- en eetruimten, kleedruimten, persoonlijke opslag en beschutting; afgelegen en geïsoleerd werk en noodplannen.

Lessen uit risicovolle sectoren voor de gezondheidszorg, National Patient Safety Agency, maart 2010. Dit verslag is een samenvatting van lessen uit andere risicovolle sectoren en richt zich op hoe een gebruikersgerichte ontwerpbenadering de veiligheid in de gezondheidszorg kan helpen verbeteren door systematisch de systeem- en ontwerpfactoren aan te pakken die tot menselijke fouten kunnen leiden. Het verslag beschrijft beginselen en processen die kunnen worden gebruikt bij het ontwikkelen van een gebruikersgerichte aanpak voor het ontwerpen van zorgfaciliteiten. Besluitvormers die betrokken zijn bij de planning, het ontwerp en de ontwikkeling van zorgfaciliteiten zullen praktijkvoorbeelden vinden uit andere veiligheidskritische industrieën over hoe rekening kan worden gehouden met menselijke factoren in elke fase van de ontwikkeling van de faciliteit.

Ontwerpkwesties bij arbeidsgerelateerde ernstige verwondingen. De Australische Raad voor Veiligheid en Compensatie (ASCC), november 2005. Dit is het tweede rapport dat voortkomt uit een ASCC-project om de bijdrage van ontwerpkwesties aan het voorkomen van werkgerelateerde letsels en dodelijke ongevallen in Australië te onderzoeken en de manier waarop die bijdrage het best kan worden gemeten en bewaakt. Het bevat vier hoofdstukken over:

• een overzicht van relevante literatuur over de rol van ontwerpen bij ernstig arbeidsgerelateerd letsel
• een gedetailleerde analyse van arbeidsgerelateerd dodelijk letsel in verband met ontwerpen, met bijzondere aandacht voor de bouwnijverheid, vervoer en opslag, fabricage en gezondheidszorg en gemeenschapsdiensten
• beschouwing van slechte aanbestedingspraktijken in verband met ontwerpkwesties, en
• beschouwing van informatiebarrières voor het monitoren van ontwerpgerelateerd arbeidsgerelateerd letsel en het voorstellen van benaderingen om deze te verminderen.

In het rapport wordt geconcludeerd dat soortgelijke ontwerpproblemen een rol spelen bij veel dodelijke incidenten, dat ontwerp in veel bedrijfstakken in belangrijke mate bijdraagt aan dodelijk letsel, en dat er voor de meeste geconstateerde ontwerpproblemen al oplossingen bestaan.