Święte Cesarstwo Rzymskie

Ta oś czasu stanowi część naszego zbliżenia na: Zbliżenie na: utworzenie Konfederacji Reńskiej, 12 lipca, 1806.
962
Król Niemców (936) i król Lombardów (951) Otton I, potomek Henri l’Oiseleur, który sam siebie wybrał „cesarzem rzymskim” na czele imperium obejmującego terytoria w Niemczech i Włoszech, które w XII wieku miało stać się znane jako Święte Cesarstwo Rzymskie.

1356, promulgacja Złotej Bulli
W 1356 r. król niemiecki Karol IV, koronowany na cesarza w poprzednim roku (5 kwietnia), ogłosił w Metzu Złotą Bullę, która stworzyła system, w którym Święty Cesarz Rzymski miał być wybierany przez siedmiu książąt elektorów (Moguncja, Kolonia, Trewir, Czechy, Palatynat Reński, Brandenburgia i Saksonia). Miejscem koronacji miał być Akwizgran, a nie Rzym.

250 lat później, w czasie wojny trzydziestoletniej, hrabiemu Palatynatu Reńskiego odebrano status elektora i przekazano go księciu Bawarii, by w 1648 r. przywrócić mu ten status. Od tego czasu kolegium elektorów liczyło ośmiu członków. W XVIII wieku kolegium zyskało elektora w postaci księcia brunszwickiego Luneburga z tytułem elektora hanowerskiego (1708). Miało jednak stracić jeszcze jednego, kiedy zniknął ród bawarski, a jego elektorstwo przejął hrabia Palatynatu (został księciem bawarskim).

Wpływ reformacji
Elektorzy podzielili się na dwa obozy, katolicki (Moguncja, Kolonia, Trewir, Czechy i Bawaria) i protestancki (Brandenburgia, Saksonia i Hanower). Ponieważ katolicy stanowili większość, zawsze głosowano na członka rodu Habsburgów.

24 października 1648 r., traktaty westfalskie: Wraz z traktatami westfalskimi, które zakończyły wojnę trzydziestoletnią, książęta niemieccy zostali upoważnieni do podpisywania traktatów sojuszniczych między sobą lub z obcymi mocarstwami. W ten sposób w latach 1658-1668 powstała nadreńska liga książąt sprzyjających Francji, która stała się podstawą przyszłej Konfederacji Reńskiej. W podobny sposób Zjednoczone Prowincje Niderlandów zostały uznane za niezależne państwo, poza granicami Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Pod koniec XVIII wieku Święte Cesarstwo Rzymskie obejmowało dużą grupę państw, w większości niemieckich, ale nie tylko, zamieszkałych przez prawie 30 milionów ludzi na obszarze 660 000 km2. 1 W sumie było 1200 książąt, z których 294 zasiadało w cesarskim sejmie w Ratisbon/Regensburg.

Rewolucja francuska zmienia mapę Europy

17 października, 1797, Traktat z Campoformio: Pierwsza kampania włoska generała Bonapartego zaowocowała traktatem najbardziej niekorzystnym dla Austrii. W ramach traktatu podpisanego w małej wiosce Campo Formido Austria została zmuszona do przekazania Francji swoich posiadłości na lewym brzegu Renu i austriackich Niderlandów.

Święte Cesarstwo Rzymskie kontra Konsulat

9 lutego 1801 roku: Pokój w Lunéville podpisany przez pierwszego konsula Bonapartego i cesarza Franciszka II potwierdzał postanowienia traktatu z Campoformio.

25 lutego 1803 r.: Reichdeputationshauptschluss (czyli decyzja sejmu cesarskiego) ratyfikował konwencję paryską podpisaną 26 grudnia 1802 r. przez Francję i Austrię. Konwencja ta zawierała wytyczne dotyczące zmian wprowadzonych przez pokój w Lunéville, w szczególności przyznanie nowych terytoriów jako rekompensaty za terytoria utracone w wyniku francuskiego posiadania lewego brzegu Renu. Święte Cesarstwo Rzymskie straciło prawie 10 % swojego terytorium i 13 % ludności.

Konfederacja Renu zaczyna nabierać kształtów

11 sierpnia, 1804: Franciszek II przyjął dziedziczny tytuł cesarza Austrii oraz króla Czech i Węgier pod imieniem Franciszek I, stając się absolutnym suwerenem nad państwami leżącymi poza Świętym Cesarstwem Rzymskim. Zachował tytuł i godność cesarza elekta Świętego Cesarstwa Rzymskiego.

2 grudnia 1805 r., Zwycięstwo pod Austerlitz: Decydujące zwycięstwo Napoleona dało mu mocną pozycję wobec Franciszka II austriackiego i cara Rosji Aleksandra I.

10-12 grudnia, 1805: W Brünn Francja podpisała traktat z Bawarią, nadając tej ostatniej dodatkowe terytorium, a jej władcy tytuł króla. 11 i 12 grudnia Francja podpisała podobne traktaty z władcami Wirtembergii i Badenii, z których pierwszy otrzymał tytuł króla, a drugi został Wielkim Księciem. Wszyscy trzej rozluźnili swoje związki ze Świętym Cesarstwem Rzymskim, ponieważ traktat podkreślał ich pełną suwerenność i autonomię.

26 grudnia, 1805: Podpisanie pokoju w Presburgu. Franciszek II został zmuszony nie tylko do przekazania królestwu Włoch terytoriów Wenecji, Istrii i Dalmacji, ale także do uznania tytułów królewskich elektorów Bawarii i Wirtembergii (którzy otrzymali także więcej ziemi, częściowo kosztem Austrii) oraz elektora Badenii, który został awansowany na wielkiego księcia. Kolejna tajna klauzula przewidywała, że Franciszek powinien zrzec się tytułu cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego.

13 stycznia 1806 r.: Napoleon rozpoczął swoją rodzinną politykę zagraniczną, żeniąc się ze swoim pasierbem, wicekrólem Włoch, Eugeniuszem de Beauharnais, z Augustą, córką króla Bawarii. Kilka miesięcy później, 8 kwietnia, poślubił swoją adoptowaną córkę, Stéphanie de Beauharnais (drugą kuzynkę Eugeniusza i Hortensji), z księciem Badenii.

W 1808 roku Antoinette Murat, siostrzenica Joachima Murata, miała poślubić Antoine-Louis de Hohenzollern-Sigmaringen, a jedna z kuzynek Józefiny, Stéphanie de Tascher de la Pagerie, miała poślubić syna księcia d’Arenberg.

18 marca, 1806: Napoleon przyłączył księstwo Clèves do księstwa Bergu, tworząc Wielkie Księstwo Bergu i Clèves, nad którym ustanowił swojego szwagra, Joachima Murata, jako władcę. Wielki książę Bergu i Clèves został księciem elektorem Świętego Cesarstwa Rzymskiego.

Narodziny Konfederacji Reńskiej

12 lipca 1806 r. podpisanie traktatu paryskiego, tworzącego Konfederację Reńską lub Rheinbund: Szesnaście państw niemieckich zostało zgrupowanych pod przewodnictwem księcia Primata. Napoleon I został protektorem Konfederacji i otrzymał prawo do mianowania następcy księcia Primata po jego śmierci. Pierwszym księciem Primatem był Carl Theodor von Dalberg (1744-1817), cywilny gubernator Erfurtu w 1772 r., biskup Konstancji w 1800 r., książę-arcybiskup Moguncji w 1802 r. i w związku z tym tytułem arcykanclerz elektor Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Jego siedziba została przeniesiona z Moguncji do Regensbergu, miasta, w którym zmarł w 1817 roku.

Napoleon, jako protektor, obsadził (na koszt gospodarza) ponad 200 000 ludzi w różnych państwach, podczas gdy każde państwo członkowskie Konfederacji obiecało zapewnić Napoleonowi kontyngent wojskowy liczący 63 000 ludzi. Szesnastu członków, podzielonych na dwa kolegia, jedno złożone z królów, a drugie z książąt, spotykało się w Sejmie Federalnym z siedzibą we Frankfurcie nad Menem; zadaniem diety było zarządzanie wewnętrznymi sprawami Konfederacji.

Kolegium królów liczyło 6 członków:
– Arcybiskup Moguncji (przewodniczący kolegium)
– Król Bawarii (który miał zapewnić 30 tys. ludzi)
– Król Wirtembergii (który miał zapewnić 12 tys. ludzi)
– Wielki Książę Badenii (który miał zapewnić 8,000 ludzi)
– Landgraf Hesji-Darmstadt (który miał dostarczyć 4 000 ludzi)
– I książę Bergu i Clèves (który miał dostarczyć 5 000 ludzi), przy czym dwaj ostatni zostali podniesieni do godności Wielkiego Księcia z tytułem Królewska Wysokość.

Kolegium książąt liczyło 10 członków:
– książę Nassau-Usingen (przewodniczący kolegium)
– książę Arenberg, książę Nassau-Weilburg
– książęta Salm-Salm i Salm-Kyrburg
– książęta Hohenzollern-Sigmaringen i Hohenzollern-Hechingen
– książęta Isenburg-Birstein i Liechtenstein
– hrabia Leyen wyniesiony do rangi księcia
Każdy z członków kolegium książęcego miał zapewnić kontyngent liczący 4000 ludzi.

Śmierć Świętego Cesarstwa Rzymskiego i powstanie Konfederacji Reńskiej

1 sierpnia 1806: Członkowie Konfederacji Reńskiej definitywnie opuszczają Święte Cesarstwo Rzymskie.

6 sierpnia 1806: Franciszek II Austriacki złożył deklarację, w której uznał, że nie jest już w stanie wypełniać obowiązków związanych z tytułem i godnością cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego. W ten sposób cesarstwo zniknęło niemal bez śladu. Goethe słynnie zauważył, że bardziej interesował go spór między jego woźnicą a lokajem niż wiadomość o śmierci cesarstwa. Zob. Thierry Lentz, Nouvelle Histoire du Premier Empire, tome I : Napoléon et la conquête de l’Europe 1804-1810, Fayard, 2002, s. 224.

23 września 1806: Wielki książę Wurzburga przyłączył się do Konfederacji Renu i kolegium królów, obiecując dostarczyć kontyngent 2000 ludzi.

11 grudnia 1806: Król Saksonii przystąpił do Konfederacji i kolegium królów (przywożąc ze sobą 20 000 ludzi), a następnie 15 grudnia dołączyli do niego książęta Sachsen-Weimar, Sachsen-Gotha, Sachsen-Meiningen, Sachsen-Hilburghaussen i Sachsen-Coburg (wszyscy dołączyli do kolegium książąt i przywieźli ze sobą łącznie 2 000 ludzi).

11 kwietnia 1807 roku: Konfederacja przyjęła do swojego kolegium książąt: książąt Anhalt-Bernburg, Anhalt-Dessau i Anhalt-Coethen (każdy z nich przywiózł ze sobą 700 ludzi), księcia de Waldeck (przywiózł ze sobą 400 ludzi), książąt Lippe-Detmold i Schaumburg-Lippe (każdy z nich przywiózł ze sobą 650 ludzi), książęta Schwarzburg-Rudolstadt i Schwarzburg-Sondershausen (każdy po 650 ludzi) oraz czterej książęta Reuss, zarówno starszej gałęzi (Reuss-Greitz), jak i młodszej (Reuss-Ebersdorf, Reuss-Schleitz i Reuss-Lobenstein) (każdy po 400 ludzi).

9 lipca 1807 r.: Równocześnie z porozumieniem francusko-rosyjskim zawartym 7 lipca w Tylży Prusy zostały zmuszone do odstąpienia księstwa warszawskiego (zamienionego na królestwo), Gdańska i królestwa Westfalii.

22 sierpnia 1807 r.: Ślub księcia Jerome Bonaparte (1784-1860), króla Westfalii (1807-1813), z księżniczką Fryderyką Katarzyną Wirtemberską.

15 listopada, 1807: Jerome Bonaparte (dopiero co wstąpił na tron westfalski) przystąpił do konfederacji i nowego kolegium królów, zgadzając się na dostarczenie kontyngentu 25 000 ludzi.

18 lutego, 1808: Książę Mecklembourg-Strelitz przystąpił do konfederacji i kolegium książąt i został poproszony o dostarczenie 400 ludzi.

22 marca, 1808: Książę Mecklembourg-Schwerin przystąpił do konfederacji i kolegium książąt i został poproszony o dostarczenie 1900 ludzi.

14 października, 1808: Książę Oldenburga otrzymał zgodę na przystąpienie do konfederacji i kolegium książąt w zamian za dostarczenie 800 ludzi.

24 kwietnia 1809: Zakon Krzyżacki został zniesiony, a jego własność rozdzielona pomiędzy władców konfederacji. W 1810 r. Konfederacja Reńska rozciągała się na ponad 350 000 km2 i liczyła 14,5 miliona mieszkańców. 39 władców konfederacji miało zaopatrzyć swojego protektora w około 120 000 ludzi.

16 lutego 1810 r: Traktat z księciem prymasem Konfederacji Reńskiej
Traktat został podpisany w Paryżu przez księcia prymasa Dalberga. Arcybiskup Moguncji otrzymał księstwa Fuldy i Hanau, został sekularyzowany pod nazwą Wielkie Księstwo Frankfurtu. Dalberg został Wielkim Księciem Frankfurtu, ale po jego śmierci Wielkie Księstwo miało powrócić do wicekróla Włoch, Eugeniusza de Beauharnais.

28 lutego, 1810: Traktat francusko-bawarski w Paryżu. Bawaria otrzymuje margrabstwo Bayreuth i księstwo Regensburg w zamian za Południowy Tyrol scedowany na rzecz Królestwa Włoch, niektóre terytoria Szwabii scedowane na rzecz Badenii oraz niektóre ziemie we Frankonii scedowane na rzecz Wirtembergii.

9 marca 1810 r: Traktat małżeński podpisany między Napoleonem I a Franciszkiem I, cesarzem Austrii, ojcem arcyksiężnej Marii Ludwiki.

Konfederacja Reńska w konfrontacji z Cesarstwem Napoleońskim

5 sierpnia, 1810: Dekret z Trianon i 9 października Dekret z Fontainebleau
Po ustanowieniu systemu kontynentalnego, mającego na celu uniemożliwienie wwozu na kontynent towarów brytyjskich (Dekret berliński z 21 listopada 1806 r.), w państwach Konfederacji Reńskiej zaczął pojawiać się przemyt. W związku z tym Napoleon postanowił nałożyć wysokie cła na surowce (zwłaszcza bawełnę) oraz na produkty kolonialne (cukier, kawę itp.). Po dekrecie z 5 sierpnia nastąpił dekret z 19 października (dekret z Fontainebleau) nakazujący zniszczenie wszystkich towarów brytyjskich znajdujących się na terytoriach zajętych przez Napoleona, do których zaliczały się państwa Konfederacji

13 grudnia 1810 r: Napoleon, chcąc utrwalić system kontynentalny i zapobiec przemytowi, zaanektował północny kraj związkowy Oldenburg, dwa księstwa Salm, księstwo Arenberg, usuwając je z Konfederacji Reńskiej.

1813: Przez cały rok Prusy i Austria prowadziły politykę zachęcania mieszkańców Konfederacji do narzekania na obecność Francuzów i „protektorat” Napoleona.

7 sierpnia, 1813: Sojusznicy zażądali od Napoleona rezygnacji z tytułu protektora Konfederacji Reńskiej.

9 września, 1813: Traktat w Toeplitz. W tajnym artykule traktatu Austria, Prusy i Rosja zgodziły się na przygotowanie rozwiązania Konfederacji Reńskiej.

8 października, 1813: Bawaria postanowiła przyłączyć się do nowej koalicji przeciwko napoleońskiej Francji i zaoferowała sojusznikom ponad 60 000 ludzi.

26 października, 1813: Król Jerome został wyparty z Kassel. Wielki książę Wurtzburga opuścił Konfederację.

30 października, 1813: Klęska Austro-Bawarii z rąk Napoleona pod Hanau.

4 listopada, 1813: Rozwiązanie Konfederacji Reńskiej zostało ogłoszone przez aliantów.

Konfederacja Reńska nie żyje, niech żyje Konfederacja Germańska

2-29 listopada, 1813: Kilka państw negocjowało z aliantami, próbując utrzymać swoje terytorium w stanie nienaruszonym i zachować suwerenność: Traktat z Fuldy z 2 listopada z Wirtembergią, traktaty z Frankfurtu z 2 listopada z Hesją-Darmstadt, z 20 listopada z Badenią, z 24 listopada z Nassau i z 29 listopada z Saksonią-Cobourgiem. 8255>

8 czerwca 1815 r: Utworzenie konfederacji germańskiej, składającej się z 39 państw i obejmującej prawie dokładnie terytorium zajmowane przez dawne Święte Cesarstwo Rzymskie (z wyjątkiem biskupstw Liège i Niderlandów Austriackich). Niektóre państwa, które pozostały lojalne wobec Napoleona, zniknęły (zwłaszcza Wielkie Księstwo Frankfurtu oraz księstwa Leyen i Isenburga), innym obcięto część terytorium (np. Saksonia).

Irène Delage tr. P.H., czerwiec 2006

Irène Delage tr.