W tej serii przyglądamy się niedocenianym kobietom na przestrzeni wieków.

Pierwszą znaną na świecie autorką powszechnie uważa się Enheduannę, kobietę, która żyła w 23 wieku p.n.e. w starożytnej Mezopotamii (około 2285 – 2250 p.n.e.). Enheduanna jest postacią niezwykłą: starożytna „potrójne zagrożenie”, była księżniczką i kapłanką, a także pisarką i poetką.

Trzecie tysiąclecie przed naszą erą było czasem wstrząsów w Mezopotamii. Podboje Sargona Wielkiego zapoczątkowały rozwój pierwszego wielkiego imperium na świecie. Miasto Akkad stało się jednym z największych na świecie, a północna i południowa Mezopotamia zostały zjednoczone po raz pierwszy w historii.

W tej niezwykłej scenerii historycznej odnajdujemy fascynującą postać Enheduanny, córki Sargona. Pracowała ona jako najwyższa kapłanka bóstwa księżyca Nanna-Suen w jego świątyni w Ur (na terenie dzisiejszego południowego Iraku). Niebiańska natura jej zawodu znajduje odzwierciedlenie w jej imieniu, oznaczającym „Ornament Nieba”.

Enheduanna skomponowała kilka dzieł literackich, w tym dwa hymny do mezopotamskiej bogini miłości Inanny (semickiej Isztar). Napisała mit o Inannie i Ebih, a także zbiór 42 hymnów świątynnych. Tradycje skryby w starożytnym świecie są często uważane za obszar męskiego autorytetu, ale dzieła Enheduanny stanowią ważną część bogatej historii literackiej Mezopotamii.

Status Inanny jako imiennej poetki jest znaczący, biorąc pod uwagę anonimowość otaczającą dzieła jeszcze wcześniejszych autorów. A jednak jest ona prawie całkowicie nieznana w czasach współczesnych, a jej dokonania zostały w dużej mierze przeoczone (godnym uwagi wyjątkiem jest praca analityka jungowskiego Betty De Shong Meador). Jej prace pisemne są głęboko osobiste w temacie, zawierają liczne elementy biograficzne.

Cykl hymnów świątynnych Enheduanny kończy się zapewnieniem o oryginalności dzieła i jego autorstwie:

Kompilatorem tablic był En-hedu-ana. Mój królu, zostało stworzone coś, czego nikt wcześniej nie stworzył.

Podkreślając wyraźnie własność kreatywnej własności swego dzieła, Enheduanna komentuje również trudności procesu twórczego – najwyraźniej blokada pisarska była problemem nawet w starożytnej Mezopotamii.

Długie godziny pracy w nocy

W swych hymnach Enheduanna komentuje wyzwanie, jakim jest zawarcie boskich cudów w słowie pisanym. Opisuje długie godziny spędzone na nocnej pracy nad swoimi kompozycjami, aby następnie wykonać je w dzień. Owoce jej pracy są dedykowane bogini miłości.

Poezja Eneduanny ma refleksyjną jakość, która podkreśla superlatywne cechy jej boskiej muzy, jednocześnie podkreślając artystyczne umiejętności wymagane dla kompozycji pisanych.

Jej pisemne pochwały niebiańskich bóstw zostały uznane w dziedzinie współczesnej astronomii. Jej opisy gwiezdnych pomiarów i ruchów zostały opisane jako możliwe wczesne obserwacje naukowe. Rzeczywiście, krater na Merkurym został nazwany na jej cześć w 2015 roku.

Prace Enheduanny zostały napisane pismem klinowym, starożytną formą pisma wykorzystującą gliniane tabliczki, ale przetrwały tylko w postaci znacznie późniejszych kopii z około 1800 roku p.n.e., z okresu starobabilońskiego i późniejszych. Brak wcześniejszych źródeł budzi wątpliwości niektórych osób co do identyfikacji Enheduanny jako autorki mitów i hymnów oraz jej statusu jako wysokiej rangi urzędniczki religijnej. Jednakże zapis historyczny wyraźnie identyfikuje Enheduannę jako kompozytorkę starożytnych dzieł literackich i jest to niewątpliwie ważny aspekt otaczających ją tradycji.

Oprócz poezji, inne źródła dotyczące życia Enheduanny zostały odkryte przez archeologów. Należą do nich pieczęcie cylindryczne należące do jej służących oraz alabastrowy relief z jej dedykacją. Dysk Enheduanny został odkryty przez brytyjskiego archeologa Sir Charlesa Leonarda Woolleya i jego zespół wykopaliskowy w 1927 roku.

Dysk został wyrzucony i najwyraźniej zniszczony w starożytności, ale kawałki zostały odzyskane dzięki wykopaliskom, a scena z udziałem pisarza pomyślnie odrestaurowana. Scena przedstawia kapłankę przy pracy: wraz z trzema mężczyznami obserwuje ona, jak z dzbana wylewa się ofiara libacji.

Enheduanna znajduje się w centrum obrazu, jej wzrok skupia się na religijnej ofierze, a ręka jest uniesiona w geście pobożności. Obraz na Dysku podkreśla religijny i społeczny status kapłanki, która ubrana jest w czepiec i falbaniastą szatę.

Sztuka naśladuje życie

Poezja Edyanny zawiera elementy uważane za autobiograficzne, takie jak opisy jej walki z uzurpatorem Lugalannem. W utworze „Wywyższenie Inanny” Enheduanna opisuje próby Lugalanne’a, by odsunąć ją od roli w świątyni.

Przesłuchania boga księżyca spotkały się najwyraźniej z milczeniem. Następnie zwróciła się do Inanny, która jest chwalona za przywrócenie jej na urząd.

Podważenie autorytetu Enheduanny i jej pochwała boskiego pomocnika odbijają się echem w jej innych pracach, takich jak mit znany jako Inanna i Ebih.

W tej narracji bogini Inanna wchodzi w konflikt z wyniosłą górą, Ebih. Góra obraża bóstwo, stojąc wysoko i odmawiając jej pokłonu. Inanna szuka pomocy u swojego ojca, bóstwa Anu. On (co zrozumiałe) radzi jej, by nie szła na wojnę z przerażającym pasmem górskim.

Inanna, w typowo odważnej formie, ignoruje tę instrukcję i unicestwia górę, zanim pochwali boga Enlila za jego pomoc. Mit ten zawiera intrygujące paralele z konfliktem opisanym w poezji Enheduanny.

W postaci Enheduanny widzimy potężną postać o wielkiej kreatywności, której żarliwa pochwała bogini miłości nadal odbija się echem w czasie, 4000 lat po tym jak po raz pierwszy została wyryta na glinianej tabliczce.

Uwaga: Tłumaczenia Hymnów Świątynnych pochodzą z Black, J.A., Cunningham, G., Fluckiger-Hawker, E, Robson, E., and Zólyomi, G., The Electronic Text Corpus of Sumerian Literature, Oxford 1998.

.