Fridtjof Nansen (10 października 1861 – 13 maja 1930) urodził się w Store Frøen, niedaleko Oslo. Jego ojciec, dobrze prosperujący prawnik, był człowiekiem religijnym o jasnym pojęciu osobistego obowiązku i zasad moralnych; jego matka była kobietą o silnym umyśle, wysportowaną, która wprowadzała swoje dzieci w życie na świeżym powietrzu i zachęcała je do rozwijania umiejętności fizycznych. Sportowa sprawność Nansena miała okazać się niezwykle ważna dla jego kariery. Stał się ekspertem w łyżwiarstwie, tumblingu i pływaniu, ale to właśnie jego doświadczenie w narciarstwie miało odegrać tak wielką rolę w jego życiu. Nansen nie był masywnie zbudowany, był wysoki, giętki, silny, twardy. Miał fizyczną wytrzymałość, by przejechać na nartach pięćdziesiąt mil w ciągu dnia i psychologiczną samokontrolę, by wyruszyć w długie podróże, z minimalnym ekwipunkiem i tylko ze swoim psem do towarzystwa.

W szkole Nansen wyróżniał się w naukach ścisłych i rysunku, a po wstąpieniu na Uniwersytet w Oslo w 1881 roku zdecydował się na zoologię. W ciągu następnych piętnastu lat połączył swoje zdolności sportowe, zainteresowania naukowe, tęsknotę za przygodą, a nawet talent do rysowania w serię błyskotliwych osiągnięć, które przyniosły mu międzynarodową sławę.

W 1882 roku popłynął fokowcem Viking na wschodnie wybrzeże Grenlandii. Podczas tej podróży trwającej cztery i pół miesiąca, naukowiec w nim poczynił obserwacje na temat fok i niedźwiedzi, które po latach uaktualnił i zamienił w książkę; ale w tym samym czasie poszukiwacz przygód zachwycił się tym światem morza i lodu.

Otrzymując stanowisko kustosza zoologicznego w Muzeum w Bergen jeszcze w tym samym roku, Nansen spędził następne sześć lat na intensywnych badaniach naukowych, urozmaicając swoją pracę wizytami w niektórych z wielkich laboratoriów na kontynencie, a raz niezwykłą wędrówką przez Norwegię z Bergen do Oslo i z powrotem na nartach. W 1888 roku pomyślnie obronił swoją dysertację na temat centralnego układu nerwowego niektórych niższych kręgowców do doktoratu na Uniwersytecie w Oslo.

Od dłuższego czasu Nansen rozwijał plan przekroczenia Grenlandii, której wnętrze nigdy nie zostało zbadane. Postanowił przeprawić się z niezamieszkanego wschodu na zamieszkany zachód; innymi słowy, gdy jego grupa zejdzie na ląd, nie będzie już odwrotu. W 1926 roku, wyjaśniając swoją filozofię studentom St. Andrews w swoim przemówieniu rektorskim, Nansen powiedział, że linia odwrotu od proponowanego działania jest pułapką, że należy spalić za sobą łodzie, aby nie było innego wyboru niż iść naprzód. Grupa sześciu osób przetrwała temperatury -45° C, wspięła się na wysokość 9000 stóp nad poziomem morza, pokonała niebezpieczny lód, wyczerpanie i niedostatek, aby wynurzyć się na zachodnim wybrzeżu na początku października 1888 roku po podróży trwającej około dwóch miesięcy, przywożąc ze sobą ważne informacje o wnętrzu.

W ciągu następnych czterech lat Nansen służył jako kurator Instytutu Zootomicznego na Uniwersytecie w Oslo, opublikował kilka artykułów, dwie książki, The First Crossing of Greenland (1890) i Eskimo Life (1891), i zaplanował naukową i odkrywczą wyprawę do Arktyki. Opierając swój plan na rewolucyjnej teorii, że prąd niesie lód polarny ze wschodu na zachód, Nansen wprowadził swój statek, Fram, niezwykle silny i sprytnie zaprojektowany, w pak lodowy u wybrzeży Syberii 22 września 1893 roku, z którego wynurzył się trzydzieści pięć miesięcy później, 13 sierpnia 1896 roku, na otwarte wody w pobliżu Spitzbergenu. Nansen nie był na pokładzie.

Realizując, że statek nie przejdzie nad biegunem północnym, Nansen i jeden towarzysz, z trzydziestu dni racje dla dwudziestu ośmiu psów, trzy sanie, dwa kajaki, i sto dni racje dla siebie, wyruszył w marcu 1895 roku na 400-milowej kreski do bieguna. W ciągu dwudziestu trzech dni przebyli 140 mil przez oceany pokrytego lodem lodu, zbliżając się do bieguna bardziej niż ktokolwiek wcześniej. Zawrócili, zrobili drogę na południowy zachód do Ziemi Franza Josefa, zimowali tam w latach 1895-1896, w maju znów ruszyli na południe, dotarli do Vardo w Norwegii, tego samego dnia Fram osiągnął otwartą wodę i połączyli się z załogą 21 sierpnia w Tromsø.

Podróż była wielką przygodą, ale była to także ekspedycja naukowa, Fram służył jako oceanograficzno-meteorologiczno-biologiczne laboratorium. Nansen, który po 1897 roku objął profesurę badawczą na Uniwersytecie w Oslo, opublikował sześć tomów obserwacji naukowych poczynionych w latach 1893-1896. W 1908 r. został mianowany profesorem oceanografii.

Nansen przerwał badania w 1905 r., aby opowiedzieć się za niepodległością Norwegii od Szwecji, a po rozwiązaniu Unii służył jako minister swojego kraju w Wielkiej Brytanii do maja 1908 r. W następnych latach kierował kilkoma ekspedycjami oceanograficznymi w rejony polarne, ale gdy w 1914 roku świat pogrążył się w wojnie, a eksploracja została wstrzymana, coraz bardziej interesował się międzynarodowymi sprawami politycznymi.

Przez prawie rok w latach 1917-1918, jako szef norweskiej delegacji w Waszyngtonie, Nansen negocjował porozumienie w sprawie złagodzenia blokady alianckiej, aby umożliwić transport niezbędnej żywności. W 1919 r. został przewodniczącym Norweskiego Związku na rzecz Ligi Narodów, a na konferencji pokojowej w Paryżu był wpływowym lobbystą na rzecz przyjęcia Paktu Ligi i uznania praw małych narodów. Od 1920 roku aż do śmierci był delegatem do Ligi z Norwegii.

Wiosną 1920 roku Liga Narodów poprosiła Nansena o podjęcie się zadania repatriacji jeńców wojennych, z których wielu było przetrzymywanych w Rosji. Działając z typową dla siebie odwagą i pomysłowością, pomimo ograniczonych funduszy, Nansen repatriował 450 000 jeńców w ciągu półtora roku.

W czerwcu 1921 roku Rada Ligi, zachęcona przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż i inne organizacje, powołała do życia Wysoką Komisję do spraw Uchodźców i poprosiła Nansena o zarządzanie nią. Dla bezpaństwowych uchodźców znajdujących się pod jego opieką Nansen wynalazł „Paszport Nansena”, dokument identyfikacyjny, który został ostatecznie uznany przez pięćdziesiąt dwa rządy. W ciągu dziewięciu lat istnienia Biura Nansen służył setkom tysięcy uchodźców – rosyjskich, tureckich, ormiańskich, asyryjskich, asyro-chaldejskich – stosując metody, które miały stać się klasycznymi: opieka, repatriacja, rehabilitacja, przesiedlenie, emigracja, integracja.

W 1921 roku Czerwony Krzyż poprosił Nansena o podjęcie trzeciego zadania humanitarnego, jakim było niesienie pomocy milionom Rosjan umierających z powodu klęski głodu w latach 1921-1922. Pomoc dla Rosji, wówczas podejrzanej w oczach większości państw zachodnich, była trudna do zorganizowania, ale Nansen z niesamowitą energią realizował swoje zadanie. W końcu zebrał i rozprowadził wystarczającą ilość zaopatrzenia, aby uratować oszałamiającą liczbę ludzi, liczby te wahają się od 7 000 000 do 22 000 000.

W 1922 roku na prośbę greckiego rządu i za zgodą Ligi Narodów, Nansen próbował rozwiązać problem greckich uchodźców, którzy wylali się do swojej ojczyzny z domów w Azji Mniejszej po tym, jak grecka armia została pokonana przez Turków. Nansen zorganizował wymianę około 1,250,000 Greków żyjących na ziemi tureckiej dla około 500,000 Turków żyjących w Grecji, z odpowiednim odszkodowaniem i przepisów w celu umożliwienia im nowego startu w życiu.

Piątym wielkim humanitarnym wysiłkiem Nansena, na zaproszenie Ligi w 1925 roku, było uratowanie resztek narodu ormiańskiego od zagłady. Sporządził polityczny, przemysłowy i finansowy plan stworzenia narodowego domu dla Ormian w Erivan, który był zapowiedzią tego, co Rada Pomocy Technicznej Organizacji Narodów Zjednoczonych i Międzynarodowy Bank Rozwoju i Odbudowy zrobiły w okresie po II wojnie światowej. Liga nie zdołała zrealizować tego planu, ale Międzynarodowe Biuro Nansena ds. Uchodźców osiedliło później około 10 000 w Erivan i 40 000 w Syrii i Libanie.

Nansen zmarł 13 maja 1930 roku i został pochowany 17 maja, w dniu Konstytucji Norwegii.

Selected Bibliography

Christensen, Christian A.R., Fridtjof Nansen: A Life in the Service of Science and Humanity. Geneva, UN High Commissioner for Refugees, 1961.

Høyer, Liv Nansen, Nansen: A Family Portrait, translated from the Norwegian by Maurice Michael. New York, Longmans, Green, 1957.

Innes, Kathleen E., The Story of Nansen and the League of Nations. London, Friends Peace Committee, 1931.

Lange, Halvard, „Nestekjaerlighet er realpolitikk: Fridtjof Nansen og internasjonal solidaritet i handling”, ze streszczeniem w języku angielskim. Nansen Memorial Lecture. Oslo, Universitetsforlaget, 1967.

Nansen, Fridtjof, Adventure and Other Papers. London, L. & V. Woolf, 1927.

Nansen, Fridtjof, Armenia and the Near East. London, Allen & Unwin, 1928 (Gjennem Armenia. Oslo, Dybwad, 1927.)

Nansen, Fridtjof, Brev. Utgitt av Steinar Kjaerheim. 5 vols.: 1882-1895; 1896-1905; 1906-1918; 1919-1925; 1926-1930. Oslo, Universitetsforlaget, 1961-1971.

Nansen, Fridtjof, Eskimo Life, translated by William Archer. Londyn, Longmans, Green, 1893. (Eskimoliv. Oslo, Aschehoug, 1891.)

Nansen, Fridtjof, Farthest North: Being the Record of a Voyage of Exploration of the Ship „Fram”, 1893-1896, and of a Fifteen Months’ Sleigh Journey by Dr. Nansen and Lt. Johansen. 2 vols. Nowy Jork, Harper, 1897. (Fram over Polhavet: Den norske polarfaerd, 1893-1896. 2 vols. Oslo, Aschehoug, 1897.)

Nansen, Fridtjof, The First Crossing of Greenland, translated by Hubert M. Gepp. Londyn, Longmans, Green, 1890. (På ski over Grønland. Oslo, Aschehoug, 1890.)

Nansen, Fridtjof, Nansens røst: Artikler og taler. 3 vols. Oslo, Dybwad, 1944.

Nansen, Fridtjof, ed., The Norwegian North Polar Expedition, 1893-1896: Scientific Results. 6 vols. London, Longmans, Green, 1900-1906.

Nansen, Fridtjof, Russia and Peace. Londyn, Allen & Unwin, 1923. („Russland og freden.” 12 artikler i Tidens Tegn, 1923.)

Nansen, Fridtjof, Verker. Revidert utgave ved Marit Greve og Odd Nansen. Oslo, Aschehoug, 1961.

Noel-Baker, Philip, „Nansen’s Place in History.” Nansen Memorial Lecture. Oslo, Universitetsforlaget, 1962.

Ristelhueber, René, La Double Aventure de Fridtjof Nansen: Explorateur et philanthrope. Montreal, Éd. Variétés, 1945.

Schou, August, „Fra Wergeland til Nansen: Internasjonalismens idé i Norge”, ze streszczeniem w języku angielskim. Nansen Memorial Lecture. Oslo, Universitetsforlaget, 1964.

Shackleton, Edward, Nansen: The Explorer. London, Witherby, 1959.

Sørensen, Jon, The Saga of Fridtjof Nansen, translated from the Norwegian by J.B.C. Watkins. New York, Norton, 1932. Zawiera bibliografię.

Vogt, Per, Fridtjof Nansen: Explorer, Scientist, Humanitarian. Oslo, Dreyers Forlag, 1961.

Vogt, Per, Fridtjof Nansen: Explorer, Scientist, Humanitarian.