By Joyce E. Salisbury, Ph.D., University of Wisconsin-Green Bay

Historia hiszpańskich Cyganów jest bardziej skomplikowana niż historia wędrownych żebraków – byli oni istotną częścią rozwoju nowoczesnej kultury hiszpańskiej. Oto ich historia.

Kiedy byłem w Madrycie pod koniec lat 70-tych, mieszkaliśmy w północnej części miasta przy Plaza de Castilla. Tuż za placem znajdowała się duża wioska Cyganów. Widzieliśmy kobiety z małymi dziećmi żebrzące na wielu rogach ulic, a czasami skrzypek grał na placu. Jeden z moich hiszpańskich przyjaciół powiedział mi, żebym dał im monetę, albo będą mnie przeklinać „złym okiem”. Obowiązkowo trzymałem w kieszeni monety na cele charytatywne i czasami przechodziłem przez ulicę, jeśli nie miałem drobnych. Zastanawiałem się, kim byli ci Cyganie, którzy wydawali się zarówno centralną częścią hiszpańskiego społeczeństwa, jak i byli na obrzeżach.

To jest transkrypcja z serii wideo Historia Hiszpanii: Land on a Crossroad. Obejrzyj ją teraz, na The Great Courses Plus.

Kim są Romowie?

Powinienem zacząć od uwagi na temat terminologii. Dziś zwyczajowo mówi się o Cyganach jako o ludziach „romskich” lub „romskich”. Termin ten odnosi się do niedawnej (około 100 lat temu) imigracji Cyganów z Europy Wschodniej, a grupy, które były w Hiszpanii dłużej nazywały siebie innymi nazwami.

Kim są Gitanos?

Starsi imigranci znani byli pod wieloma różnymi nazwami. Określenie „Cygan” – Gitano – było używane w Hiszpanii i pochodzi od słowa „Egipt”, ponieważ pierwsi przybysze twierdzili, że pochodzą z regionu Nilu. Gitanos mówili caló, dialektem wywodzącym się z łaciny, ale z domieszką innych języków. Niektóre hiszpańskie źródła odnoszą się do tych podróżników jako calé, „czarny”, słowo caló odnoszące się do ich ciemniejszej skóry.

Gitanos są blisko związanymi grupami, które definiują się w kontraście z outsiderami. W większości miejsc Cyganie mówią w języku romani, a w tym języku wspólnym słowem dla nie-Cyganów jest gadzé , ale w języku hiszpańskim caló, nie-Cyganie są nazywani payo. W całej swojej historii, to właśnie było istotną cechą grup cygańskich: są oddzieleni od otaczającego ich społeczeństwa, gdziekolwiek się znajdują. Skąd więc przybyli?

Dowiedz się więcej o tym, jak cygańscy imigranci do Hiszpanii odcisnęli daleko idące piętno na hiszpańskiej kulturze

Podróżnicy z Indii

Językowa analiza dialektów cygańskich pokazuje, że wszystkie ludy cygańskie pochodzą z Indii. Małe grupy opuściły subkontynent gdzieś pomiędzy 300 r. p.n.e. a 600 r. n.e. Ten ogromny zakres dat pokazuje tylko, że nie mamy źródeł by powiedzieć na pewno.

Urocza opowieść ze średniowiecznej Persji (dzisiejszy Iran) mówi o przybyciu Cyganów z Indii: Historia mówi, że perski król chciał, aby jego ludzie pracowali tylko pół dnia, a resztę czasu spędzali na jedzeniu i piciu przy dźwiękach muzyki. Jego ludzie twierdzili, że nie wiedzą, jak tworzyć muzykę. Wtedy król posłał po 10 000 muzyków płci męskiej i żeńskiej, którzy przybyli z Indii.

Król dał im jedzenie i zapasy i wysłał ich na wieś, aby pracowali na roli i grali muzykę. Indyjscy podróżnicy lekkomyślnie zjedli wszystko, nie pracując. Król był rozgniewany i powiedział im, że powinni załadować swoje osły i podróżować po kraju, nigdy się nie osiedlając. Mieli zarabiać na życie śpiewem. Gdy rozpoczęli to wędrowne życie, zaczęto nazywać ich Cyganami.

Cyganie zgodzili się odejść, i jak mówi tekst, ludzie ci „teraz wędrują po świecie, szukając pracy, obcując z psami i wilkami, i złodziejami na drodze w dzień i w nocy.”

Ten mit założycielski podąża za cygańskimi grupami, gdy powoli wędrują przez Iran i do Europy Wschodniej na początku czternastego wieku. Gdy pojawili się w Europie, wymyślili nową historię pochodzenia, która pozwoliła im wejść do chrześcijaństwa.

Dowiedz się więcej o początkach osadnictwa ludzkiego na Półwyspie Iberyjskim

Historia ich pochodzenia

Twierdzili, że pochodzą z Egiptu, a gdy Święta Rodzina tam uciekła, Cyganie odmówili udzielenia im schronienia. Z tego powodu wyznaczono im pokutę siedmiu lat wędrówki. Tej historii często towarzyszyły dokumenty poparcia – niektóre wyraźnie fałszywe – jak od papieża, ale po drodze przekonali innych przywódców, aby dali im dokumenty pozwalające na wejście do krain i miast.

Druga chrześcijańska historia twierdziła, że Cyganie zrobili cztery gwoździe, aby ukrzyżować Chrystusa, ale ukradli jeden, aby zaoszczędzić Chrystusowi trochę cierpienia. Niektórzy Cyganie twierdzili, że ten święty czyn dał im licencję na kradzież od nie-Cyganów, nawet gdy zostali skazani na tułaczkę za zrobienie pierwszych trzech gwoździ. Nie był to mit założycielski, który zjednywał im sympatię innych, ale obie historie mówiły, że kazano im pozostać w ruchu, i tak się stało.

Wydaje się dziwne, że Cyganie wymyśliliby historię, która nie sprawiłaby, że wyglądaliby dobrze dla chrześcijan, ale ludzie średniowiecza (jak wielu dzisiaj) kochali historie odkupienia. Chrześcijanie często pielgrzymowali, by odpokutować swoje własne grzechy, a najbardziej uzasadnionym powodem podróży było wypełnienie ślubu lub modlitwa w sanktuariach. Ponadto ludzie, którzy udzielali takim pielgrzymom pomocy charytatywnej, czuli, że zyskują duchową zasługę. Cyganie pasowali jak ulał i bramy zostały otwarte.

Na początku wielkie dębowe bramy murowanych miast otworzyły się dla nich i obywatele powitali obcych w swoich miastach. Ludzie spoglądali z podziwem na płynące kostiumy i utalentowanych tancerzy, wrzucających monety do misek, podczas gdy Cyganie grali muzykę. Wróżbici zdobywali jeszcze więcej monet, obiecując miłość i dobrobyt tęskniącym.

Wtedy niektórzy ludzie zauważyli, że ich sakiewki zostały wyniesione, a jedzenie i towary zniknęły z ich okien. Jak można sobie wyobrazić, powitanie Cyganów wyczerpało się, a oni ruszyli dalej.

Cyganie żyli w ciągłym ruchu i spójności społecznej. Wszystko zależało od więzi rodzinnych i lojalności wobec krewnych. Było to tak wyraźne, że Cyganie aranżowali małżeństwa, często między kuzynami (choć pierwsi kuzyni byli uważani za zbyt bliskich sobie). Czasami klany rozszerzały się przez małżeństwa z sąsiednimi grupami, ale więzi rodzinne liczyły się bardziej niż cokolwiek innego.

Dowiedz się więcej o tym, jak Goci penetrowali rzymskie terytoria i jak doszli do dominacji w Hiszpanii

Kiedy Cyganie przybyli do Hiszpanii?

Jak zwarte grupy rodzinne wędrowały, przybyły do Hiszpanii. Jak wszyscy wcześniejsi podróżnicy, niektórzy przybyli przez Pireneje, a inni przez Morze Śródziemne. Najwcześniejszy znany dokument odnoszący się do Cyganów w Europie pochodzi z 12 stycznia 1425 roku. Alfonso V z Aragonii wydał bezpieczny przewóz przez swoje królestwo, które rozciągało się od Pirenejów na południe do Walencji, obejmując północno-wschodnią Hiszpanię.

Przewóz został wydany „Sir Johnowi z Małego Egiptu”, choć oczywiście nie był on wcale z Egiptu. Przepustka obejmowała jego zespół, i była ważna przez trzy miesiące. Ale nie był to ostatni zespół, który został przyjęty do Hiszpanii. Przez następne kilkadziesiąt lat różne grupy Gitanos były witane w Hiszpanii i otrzymywały bezpieczne kondukty. W latach siedemdziesiątych XIV wieku z basenu Morza Śródziemnego napłynęły nowe fale. Te grupy nazywały siebie Grekami i twierdziły, że uciekają przed muzułmańskimi Turkami, szukając schronienia w chrześcijańskiej Hiszpanii.

Common Questions About Spanish Gypsies