o, vorige week klaagde ik dat ik het moeilijk vond om een onderwerp te bedenken. Deze week ga ik iets aanpakken waar een doctoraalscriptie over zou kunnen gaan. Hoe ambitieus. Ik probeer wat bare-bones basics te geven. Een vriend vroeg me vorige week over epiclesis, en ik herinnerde me hoe vaak ik op de graduate school iets over de liturgie leerde, en me afvroeg: “Waarom leert niet iedereen over deze dingen?” Mijn specifieke studies waren zo geestelijk verrijkend dat ik wou dat iedereen ze kon ervaren, hoe klein ze ook waren.

Epiclesis is de aanroeping van de Heilige Geest op het brood en de wijn, impliciet of expliciet, in het Eucharistisch Gebed. In de orthodoxe kerken voltooit de epiclesis de consecratie. In de katholieke theologie zijn de Woorden van Instelling (of anamnese, voor degenen onder u die honger hebben naar Griekse termen) consecratie. In onze (rooms-katholieke) eucharistische gebeden is de epiclesis “gesplitst”, en komt zowel voor als na de consecratie voor.

Toen ik op de universiteit zat, ging een klein groepje van ons in het holst van de nacht op pad om wat te gaan eten om het studeren te onderbreken. Ik reed. Nadat ik door de drive-through was gegaan, vroeg ik mijn vriend op de achterbank om mijn drankje aan te geven. Hij zei: “Ik ga de frisdrank doorgeven.” Pauze. “De frisdrank doorgeven.” Ik vroeg hem wat dat in hemelsnaam was. Hij was majoor bij het leger en legde uit dat je in militaire operaties vaak een voorbereidingscommando geeft, onmiddellijk voorafgaand aan het uitvoeringscommando. Het werkte; ik was klaar om het drankje te ontvangen in plaats van het onhandig in mijn schoot te morsen (wat meer dan waarschijnlijk is wat ik zou hebben gedaan zonder de waarschuwing).

Gelijkaardig aan dit voorbereidingscommando is de epiclesis in de Eucharistische Gebeden. In de Romeinse Canon (Eucharistisch Gebed I) is het eerste deel van de epiclesis impliciet met de woorden:

Benedij, o God, bidden wij, dit offer in alle opzichten te zegenen, te erkennen en goed te keuren; maak het geestelijk en aanvaardbaar, zodat het voor ons het Lichaam en Bloed wordt van uw meest geliefde Zoon, onze Heer Jezus Christus.

Deze woorden zelf zijn niet wijdingsgezind; de woorden van instelling die erop volgen zijn dat wel. De epiclesis is het “bevel van voorbereiding” vóór het “bevel van uitvoering”. Het is een onvolmaakte analogie, maar we hebben het over wonderen, hier. Werk even mee.

De epiclesen (epiclesen? epiclesen?) in de Eucharistische Gebeden II, III, en IV zijn veel gemakkelijker te identificeren; zij roepen expliciet de Heilige Geest aan. Bijvoorbeeld in EP II:

Heil deze gaven, bidden wij, door uw Geest erop te zenden als de dauw, opdat zij voor ons worden tot Lichaam en Bloed van onze Heer Jezus Christus.

Zeer duidelijk. Er is ook een soort epiclesis na de consecratie. Het is het gebed waarmee we de Heilige Geest vragen de gelovigen te verenigen door hun deelname aan dit sacrament. Ook in de Romeinse Canon staat dit impliciet:

In ootmoedig gebed vragen wij U, almachtige God: beveel dat deze gaven door de handen van uw heilige engel gedragen worden naar uw altaar in de hoogte, in het zicht van uw goddelijke majesteit, zodat wij allen, die door deze deelname aan het altaar het allerheiligste Lichaam en Bloed van uw Zoon ontvangen, vervuld mogen worden met alle genade en hemelse zegening. (Door Christus onze Heer. Amen.)

In de andere Eucharistische Gebeden is dit expliciet, bijvoorbeeld in EP III:

Lees, bidden wij, naar het offer van uw Kerk en erken het offerdier door wiens dood u ons met uzelf wilde verzoenen, geef dat wij, die gevoed worden door het Lichaam en Bloed van uw Zoon en vervuld met zijn Heilige Geest, één lichaam, één geest mogen worden in Christus.

Deze “tweede epiclesis” is altijd gericht op de eenheid van de gelovigen. Dit culmineert in de Doxologie (Door Hem, met Hem en in Hem… in de eenheid van de heilige Geest…), die in de Romeinse Canon de enige expliciete vermelding van de heilige Geest is.

We zien dat de epiclesis het verzoek is om de voorspraak van de heilige Geest in het Eucharistisch Gebed, eerst om de gaven van brood en wijn te heiligen, en vervolgens om de gaven van de gelovigen te heiligen. Dit is bijzonder zinvol, omdat de heiliging van de gelovigen een van de hoofddoelen van de Eucharistie is.