Wat is er voor sommige mensen angstaanjagender dan ‘spoken’, ‘haaien’ en ‘de diepe oceaan’ tijdens Halloween? Niet de film, maar het weinige dat we weten over spookhaaien die in de diepte leven, ook bekend als chimaeras (in de orde van de Chimaeriformes). Op deze Internationale Dag van de Spookhaai (30 oktober) willen wetenschappers die deze dieren bestuderen, ze aan u voorstellen!

Chimaeras zijn een kleine groep kraakbeenvissen (samen Chondrichthyes of Chondrichthyes genoemd) die de subklasse Holocephali vormen en de zustergroep zijn van de haaien, roggen en vleten. Zij zijn ongeveer 360 miljoen jaar geleden van de rest van de Chondrichthyes afgescheiden. Het zijn geen echte haaien, ook al hebben ze de bijnaam “spookhaaien”. Andere namen zijn “ratvis”, “konijnvis”, “olifantvis” of “spookvis”. Deze mysterieuze dieren behoren tot drie families, hoewel ze vaak over één kam worden geschoren. De Callorhinchidae familie bestaat uit de ploughnose chimaeras, de Chimaeridae familie bestaat uit de shortnose chimaeras, en de Rhinochimaeridae familie uit de longnose chimaeras.

Wereldwijd, brengen deze dieren het grootste deel van hun tijd door op dieptes tussen 400-2.000 meter diep, met sommige soorten die naar ondiepere dieptes komen (zo weinig als 3 meter) om te paren en eieren te leggen. De meeste chimaera’s staan op de Rode Lijst van de IUCN als “Least Concern”, maar ze zijn allemaal grotendeels onderbestudeerd. Vanwege hun grotendeels ontoegankelijke habitat zijn de levensgeschiedenis en de voortplantingsbiologie van chimaera’s slecht bekend.

“De diepzee is uitgestrekt en afgelegen, en ook een plaats van extremen – er heersen bijna vriestemperaturen, verpletterende druk en een volledige afwezigheid van licht. Het is een plaats waar we ons niet gemakkelijk kunnen wagen en dit maakt het een ongelooflijk moeilijke plaats om te werken,” zegt Dr. Diva Amon van het Natural History Museum in Londen, UK.

In de geest van Halloween, moet men weten dat er fantastische wezens in de mythologie en folklore zijn die ook de naam “chimaera” dragen, maar dan anders gespeld. Niet te vergeten dat de ene echt is en de andere… nou ja, niet. Volgens de Griekse mythologie zijn chimaera’s een monsterlijk vuurspuwend hybride wezen dat is samengesteld uit de delen van vele dieren. Chimaera’s worden meestal afgebeeld als een leeuw, met de kop van een geit die uit zijn rug komt, en de staart van een slangenkop.

Diepzee chimaera’s zien er iets minder vreemd uit. Het is niet al te moeilijk om de spookhaai van de echte haaien te onderscheiden. Ten eerste hebben de chimaera’s geen rijen vlijmscherpe tanden zoals hun haaienneven! In tegenstelling tot veel echte haaien hebben zij tandplaten in plaats van afzonderlijke tanden; de platen in de bovenkaak zijn scherp, terwijl de platen in de onderkaak plat zijn en worden gebruikt om de prooi te verpletteren die door de bovenkaak op zijn plaats wordt gehouden. Een ander belangrijk verschil in gebit is dat hun tanden niet uitvallen zoals die van een haai, maar blijven groeien. Over groeien gesproken: chimaera’s worden behoorlijk groot (met een maximale gerapporteerde grootte van 1,25 m) en hebben een geslachtsorgaan op hun kop dat haaien niet hebben. Ja, u leest het goed: terwijl haaien twee “penissen” hebben die wetenschappelijk bekend staan als “claspers”, hebben mannelijke chimaeras intrekbare geslachtsorganen op hun kop.

En net als hun verwanten, de elasmobranchs (waartoe de haaien, pijlstaartroggen en roggen behoren), hebben chimaeras een ecologisch belang. “Hoewel ze zich voeden met dingen zoals kleine schaaldieren, als we geen chimaeras zouden hebben, zouden er negatieve gevolgen kunnen zijn voor de populaties van andere soorten,” zei Amber Reichert, een afgestudeerde student van het Pacific Shark Research Center.

Deze dieren schoten naar kortstondige roem toen het Monterey Bay Aquarium Research Institute (MBARI) de diepten rond Hawaï en Californië ging verkennen, waar een klein op afstand bedienbaar voertuig (ROV) de aandacht trok van een puntige-neus blauwe chimaera (Hydrolagus trolli), die herhaaldelijk de ROV leek te onderzoeken. De media gingen uit hun dak.

“Hydrolagus trolli kan van andere soorten worden onderscheiden aan de hand van een korte, stompe snuit, een bleek blauwgrijze lichaamskleur, een grote, gebogen stekel die langer is dan de eerste rugvin (die vin op zijn rug), en spitse, driehoekige borstvinnen (de twee grote vinnen aan de zijkant die chimaera’s helpen zwemmen), en brede borstvinnen (de andere gepaarde vinnen) Bovendien hebben de vinnen van deze specimens allemaal een lichtblauwe rand aan hun rand,” aldus Reichert. “De surveys waar Hydrolagus cf. trolli werden waargenomen waren aanvankelijk bedoeld als geologische surveys van rotsformaties in de Monterey Canyon.”

Waarom de cf? “De cf is latijn voor ‘vergelijk’, wat in wezen wil zeggen: wij geloven dat het deze soort is, van alle spookhaaiensoorten die we hebben waargenomen komt deze het dichtst in de buurt van Hydrolagus trolli. We kunnen nog niet met zekerheid zeggen dat we weten dat het om dezelfde soort gaat, totdat we genetische monsters kunnen nemen en meer onderscheidende metingen kunnen verrichten”, aldus Reichert.

Pijnneus blauwe chimaera (Hydrolagus cf. trolli)

2007 MBARI

En deze spookhaaien zouden in de toekomst wel eens precies dat – spoken – kunnen worden. Hoewel er slechts enkele commerciële chimaera-visserijen bestaan, worden deze dieren gevangen als ‘bijvangst’, het deel van de vangst van een visserijtak dat bestaat uit dieren die men niet van plan was te vangen. Reichert is het daarmee eens en voegt eraan toe: “Zelfs als ze worden teruggegooid, worden ze van zo’n diepte gevangen dat er een laag overlevingspercentage is, als dat er al is. Diepzeevisserij met sleepnetten vormt een potentieel probleem voor populaties als er te veel wordt gevist.”

De inktdiepe zee herbergt veel mysteries – waaronder veel dieren, zoals chimaera’s. “Tweeëntwintig van de 52 geldige chimaera soorten ontdekt en benoemd sinds 2002! Mijn lab, het Pacific Shark Research Center, heeft een grote bijdrage geleverd aan het ontdekken en benoemen van nieuwe soorten. Elf van de 52 geldige soorten zijn ontdekt en benoemd door onderzoekers van het PSRC. Van deze nieuwe soorten werden de namen gegeven door leden van mijn lab”, zegt Reichert. Amon is het ermee eens dat de diepe oceaan veel onnoembare geheimen herbergt: “Het belang van de diepe oceaan mag niet worden onderschat. Hij herbergt het merendeel van ’s werelds onbekende biodiversiteit en levert cruciale ecosysteemdiensten die onze planeet gezond houden en in leven houden. En steeds meer voorziet onze diepzee ons van broodnodige hulpbronnen zoals voedsel, energie, mineralen, geneesmiddelen en meer.”

Dus denk deze Halloween aan de eigenaardigheden die de diepzee hun thuis noemen… de gloeiende ogen van een chimaera, wachtend om ontdekt te worden.

Volg me op Twitter of LinkedIn. Bekijk mijn website.