Londen is het onontdekte land van het Verenigd Koninkrijk dat zich in het volle zicht verbergt. Desondanks wordt in de manier waarop over Londen wordt gesproken en het wordt onderzocht, onvoldoende aandacht besteed aan hoezeer het en de rest van het VK zijn veranderd. Als we het moderne VK willen begrijpen, moeten we Londen beter begrijpen.

The Shard, Londen (Credit: Wikimedia Commons)

‘Londen’ wordt vaak aangeduid met weinig of geen aandacht voor wat ‘Londen’ is of betekent

Vaak wordt in Britse politieke, beleidsmatige of academische discussies naar ‘Londen’ verwezen met weinig of geen aandacht voor wat ‘Londen’ is of betekent. Vaker wel dan niet wordt met “Londen” verwezen naar de regering en/of het parlement van het Verenigd Koninkrijk, en dus naar de centrale politieke instellingen van het Verenigd Koninkrijk in en rond Whitehall en Westminster. Op andere momenten verwijst het naar de “City of London”, of nog gemakzuchtiger, naar “het zuiden” van Engeland. Dit alles gebeurt ondanks het feit dat het gebied dat bekend staat als Groot-Londen zowel het meest aparte en machtige deel van het Verenigd Koninkrijk is als een politieke ruimte die veel meer is dan de bestuurlijke ruimte van Westminster, Whitehall of ‘de Stad’.

Inzicht in de ‘Londense luchtbel’

Het feit dat Londen zich onderscheidt van de rest van het Verenigd Koninkrijk is nauwelijks nieuw te noemen. Er is een lange geschiedenis van klachten over het feit dat Londen een vreemde stad is geworden. De laatste decennia is de kloof tussen het Verenigd Koninkrijk en zijn hoofdstad echter groter en groter geworden. De manier waarop we over Londen praten en de stad bestuderen is echter niet meegegroeid.

In de politiek is er een lange traditie van beschuldigingen dat de Britse elite in een Londense luchtbel leeft waar de macht grotendeels geconcentreerd is, dankzij het gecentraliseerde, majoritaire systeem van het Verenigd Koninkrijk. Maar hoe kan de Britse politieke wetenschap een dergelijke bewering waarderen en beoordelen en hoe een dergelijke “luchtbel” het Verenigd Koninkrijk vormt, als men Londen niet als meer dan Westminster/Whitehall ziet en dus de relatie onderzoekt tussen de rest van het Verenigd Koninkrijk en de 9 miljoen mensen die in de meest aparte en economisch en politiek belangrijke regio van het Verenigd Koninkrijk wonen?

Er is een schat aan waardevol en langdurig werk over Londen door geografen, sociologen, historici en journalisten. In de meeste Londense boekhandels vindt men gemakkelijk grote afdelingen gewijd aan de vele boeken over Londen. Politicologen zien Londen echter vaak over het hoofd, op enkele opmerkelijke uitzonderingen na (bijvoorbeeld Tony Travers of de inspanningen aan de Queen Mary University London om de Londense kiezers te bestuderen). In vergelijking met de bestudering van of verwijzing naar ontwikkelingen zoals die in Schotland of Noord-Ierland, lijken we de hoofdstad grotendeels te negeren. Het is tijd voor een grotere academische waardering van Londen als de meest uitgesproken politieke ruimte in het Verenigd Koninkrijk en voor een studie van Londen als zodanig.

Londen staat op zichzelf

Op een groot aantal punten staat Londen op zichzelf. De bevolking is de meest diverse van alle Britse regio’s of landen. Niet-blanke en niet-Britse burgers maken een groter deel uit van de Londense bevolking dan waar ook. Er zijn weliswaar kleinere steden en gemeenten met een gevarieerde bevolking, maar met bijna 9 miljoen inwoners – meer dan de 8,3 miljoen Schotten en Welsh – is Londen de grootste en meest unieke demografische ruimte van het VK.

Economische grootmacht

Canary Wharf (Credit: iStock)

Studie naar de plaats van Londen in de economie van het VK is nu van centraal belang om de economische vooruitzichten van het VK te begrijpen

De economie van Londen torent boven de rest van het VK uit. Met 12 procent van de Britse bevolking genereert Londen ongeveer 23 procent van het Britse bbp. Die economie is ook de meest diverse en veerkrachtige van het VK. Londen werd het hardst getroffen door de financiële crisis van 2007 (de oorzaak van de crisis zou zelfs in Londen kunnen liggen). De economie herstelde zich ook sneller dan elders. Dat komt omdat Londen niet alleen de grote banken van “the City” is – de financiële dienstensector zelf is immers veelzijdig en weerspiegelt de Engelse, Britse, Europese en internationale banden van Londen. De Londense economie wordt vaak afgeschilderd als steunend op banken en financiële diensten, maar er zijn tal van organisaties en bronnen van werkgelegenheid, van grote liefdadigheidsinstellingen tot bouwvakkers en schoonmakers. Daarom is het bestuderen van de plaats van Londen in de economie van het VK nu van centraal belang om de economische vooruitzichten van het VK te begrijpen.

De metropool is ook een mondiaal media- en vervoersknooppunt. Haar toeristische industrie is verreweg de grootste van het Verenigd Koninkrijk. Het is een wereldwijd centrum voor design, IT, onderzoek en universiteiten. Of het nu door de “flat white economy” komt of door de multinationals van “the City”, Londen heeft de meest dynamische en productieve economie van het VK. Dat is het extreme tegendeel van een groot aantal andere gebieden in het VK. Er zijn talloze pogingen gedaan om de Britse economie weer meer in evenwicht te brengen door Londen – en het zuidoosten – links te laten liggen, en herhaaldelijk is dat niet gelukt. Een analyse van de politieke economie van het VK vereist een beoordeling van de wijze waarop de behoeften van Londen deze al dan niet beïnvloeden.

Specifieke behoeften en beleid

De stedelijke geografie van de metropool betekent dat haar behoeften en beleid – of het nu gaat om huisvesting, vervoer, politie, energie, milieu, gezondheid, welzijn enzovoort – op een schaal liggen die verschilt van die van welke andere regio of politieke ruimte in het VK dan ook. In andere Britse regio’s en landen wordt voortdurend een evenwicht gezocht tussen stad en platteland, terwijl in Londen de nadruk volledig op de stad ligt. De behoeften van Londen omvatten ook enkele van de ergste extremen in het VK: de hoogste niveaus van ongelijkheid, chronische woningnood, overbelaste vervoersinfrastructuur, de grootste aantallen immigranten en unieke veiligheidsbehoeften, variërend van het grote aantal prominente terroristische doelwitten en de overvloedige hoeveelheden vuil geld die door de City stromen tot de alledaagse en lage criminaliteit en politieproblemen. Door de omvang van Londen kan wat er met Londen gebeurt het beleid van het Verenigd Koninkrijk in bredere zin bepalen of beïnvloeden.

Wat Londen mist aan nationalistische politiek zoals in Schotland, Wales, Noord-Ierland en in toenemende mate ook in andere gebieden van Engeland, maakt het goed met zijn internationalisme. Volgens de volkstelling van 2011 identificeren Londenaren zich in Engeland het minst vaak als Engelsen en het meest als Britten. De Londenaren zijn over het algemeen jonger dan het nationale gemiddelde en hoger opgeleid. Zij geven ook aan liberaler en internationaler te zijn in hun politieke voorkeur. In een land waar een belangrijke politieke scheidslijn in opkomst is tussen sociaal conservatief en sociaal liberaal, vormt Londen het hart van laatstgenoemde groep. Een analyse van Londen en de manier waarop de rest van het Verenigd Koninkrijk tegen Londen aankijkt, biedt belangrijke inzichten in de uitslag van het EU-referendum, de manier waarop Brexit zich ontvouwt en de uitslag van de algemene verkiezingen van 2017.

City Hall (Credit: iStock)

Wat Londen mist aan grondwettelijke bevoegdheden, zoals die zijn overgedragen aan Schotland, Wales en Noord-Ierland, maakt het op verschillende manieren goed met formele en informele politieke macht. Alleen al de omvang van de stad betekent dat de belangen van Londen meer aandacht kunnen krijgen (maar niet noodzakelijkerwijs krijgen) van de besluitvormers. Als wereldstad en thuishaven van de diplomatieke gemeenschap van het Verenigd Koninkrijk lijkt Londen soms meer gemeen te hebben met New York City of Tokio dan met Birmingham of Aberdeen. De eigen politieke actoren en instellingen hebben verschillende machtsniveaus, of het nu gaat om de burgemeester, de Greater London Assembly of de 32 stadsdelen. Dan is er nog de informele invloed die Londen heeft op de elite van het VK – hetzij omdat zij wonen en leven in plaatsen als Notting Hill of St James’s, hetzij omdat de belangrijkste media, denktanks en maatschappelijke instellingen in het VK er gevestigd zijn.

Ondanks dit alles concentreren de studies en analyses van de groeiende verschillen binnen het VK zich op Schotland, Wales en Noord-Ierland. Engeland heeft steeds meer aandacht gekregen, niet in de laatste plaats dankzij het werk van programma’s als het “Governing England”-project van de British Academy. Toch is het duidelijk dat bij analyses van de politiek, de economie of de grondwet van het VK Londen te vaak over het hoofd wordt gezien en wordt gezien als steno voor andere zaken. Het Verenigd Koninkrijk is vaak veel meer verenigd dan vaak wordt aangenomen, maar het blijft een feit dat bij de studie van de Britse politiek meer aandacht moet worden besteed aan een hoofdstad die het onontdekte land van het Verenigd Koninkrijk is dat zich in het volle zicht verbergt.