“Verstedelijking is een belangrijke uitdaging voor de volksgezondheid in de 21e eeuw. Voor het eerst in de geschiedenis van de mensheid woont het merendeel van de wereldbevolking in steden. Naar schatting zal in 2030 ongeveer 60% van de wereldbevolking in steden wonen, en dit percentage zal naar verwachting stijgen tot ongeveer 70% in 2050. Verstedelijking biedt een grote kans om de gezondheid van mensen te verbeteren, maar vormt ook een complexe uitdaging, vooral op plaatsen waar de verstedelijking de ontwikkeling van infrastructuur, diensten en andere middelen die nodig zijn om voldoende aan de behoeften van de bewoners te voldoen, overtreft.” – WHO Centre for Health Development
Figuur 1: Socio-ecologisch model van gezondheid (Barton et al., 2006)
Built Environment Health and Well-being
Volksgezondheid is niet alleen een medische kwestie, de effecten van sociaaleconomische, culturele en milieuomstandigheden maken van volksgezondheid een sociale kwestie. De band tussen volksgezondheid en stedenbouw is onverbrekelijk. Stedenbouw speelt een rol bij het creëren van gezonde en duurzame steden.
De WHO Healthy Cities Project Office heeft een kader voorgesteld voor belanghebbenden bij het ontwerpen en ontwikkelen van steden. Hieronder volgt een lijst van beginselen voor het proces van het creëren en in stand houden van gezonde steden.
Figuur 2: Beginselen voor een gezonde stadsplanning van het WHO Healthy Cities Project (WHO Healthy Cities Project Office, 1995; WHO Regionaal Kantoor voor Europa, 1997)
“Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal welbevinden en niet slechts de afwezigheid van ziekte of gebreken. Het genot van het hoogst bereikbare niveau van gezondheid is een van de fundamentele rechten van ieder mens, zonder onderscheid naar ras, godsdienst, politieke overtuiging of economische of sociale toestand.” – definitie van gezondheid volgens de grondwet van de WHO (WHO, 1994)
Wat is Blue Space?
Heden ten dage zien we veel wet- en regelgeving over de bescherming van groene ruimten. Het is een must om groene ruimte op te nemen in alle stedelijke planning en ontwerp-projecten, maar hoe zit het met blauwe ruimte?
Blauwe ruimte als stedebouwkundige term staat voor zichtbaar water. Havenparken, rivieren, vijvers, meren, havens, kanalen, fonteinen, enz. worden allemaal tot de blauwe ruimte gerekend. Het is een belangrijk fysiek en esthetisch element van het landschapsontwerp. In hedendaagse steden is het vaak te zien dat historische rivieren vervuild zijn door industrieel afval. Sommige beken zijn verdwenen en zones aan het water zijn kunstmatig aangelegd vanwege de infrastructuur.
Blauwe ruimten zijn een waardevol genre van openbare ruimte. Met een goed ontwerp en beheer kunnen ze aantrekkelijke kenmerken van steden zijn. Blauwe ruimten zijn van cruciaal belang voor het bereiken van duurzame stedelijke ontwikkeling.
Waarde van groene en blauwe ruimte: (Smith, 2010)
- Natuurlijke verkoeling om het stedelijke ‘hitte-eiland’
- Ruimte voor duurzame stedelijke drainage/waterberging om overtollige regenval op te vangen
- Creatie van natuurlijke gebieden voor recreatie, beweging, sociale ontmoeting
- Tuinieren in de stad en volkstuinen
- Eerste blootstelling van stedelingen aan biodiversiteit
- Ongebruikte grond kan groene corridors creëren, zoals niet langer gebruikte spoorlijnen
- Vegetatie om de effecten van luchtvervuiling te verminderen, koolstof op te slaan, de doorlaatbaarheid te vergroten
- Habitatbehoud en duurzame ecosystemen
- Plaatsen voor soorten om te migreren en zich aan te passen aan de gevolgen van klimaatverandering
- Gezonde, gelukkiger mensen
Figuur 4: Four Pillars of Sustainable Development for Urban Blue Space (Wessells, 2014)
Milieupsychologie
Het is ook belangrijk om stedenbouw en volksgezondheid te beschouwen vanuit de milieupsychologie. Er is veel onderzoek gedaan naar de voordelen van wonen met uitzicht op een groen landschap. Het uitzicht ‘helpt ons om onze mentale energie weer op te laden na een dag kenniswerk en om ons stressniveau in toom te houden’ (Augustin, 2010)
Onderzoekers zien blauwe ruimte een vergelijkbare functie hebben als groene ruimte. Zij ontdekten dat bebouwde ruimte met uitzicht op het waterlandschap de voorkeur krijgt, net zoals die met uitzicht op het groene landschap. Zij suggereren dat de bebouwde ruimte in de buurt van water hoger gewaardeerd zou moeten worden. (White, et al., 2010)
European Centre for Environment & Human Health deed een experiment over hoe mensen zouden denken over groene, grijze en blauwe ruimten. Mensen die aan het experiment deelnamen, kregen elk een set van 120 afbeeldingen met foto’s van groene ruimten, blauwe ruimten en gebouwde structuren (grijs). De mensen moesten dan vragen beantwoorden als “Dat is een plek die ver weg is van de dagelijkse eisen en waar ik me zou kunnen ontspannen en nadenken over wat me interesseert”. Door het meest geschikte beeld te kiezen denken ze na. Het resultaat wordt hieronder weergegeven.
Figuur 6: Resultaat van experiment (Wheeler, geen datum)
Figuur 7: Omgevingen gerangschikt van minst naar meest geprefereerd (White, et al., 2010)
Conclusie
De richtlijnen zijn niet bedoeld om alle antwoorden te geven over hoe je gezonde steden kunt bouwen. Stedenbouw en stadsontwerp gaan niet alleen over fysieke ruimten, maar rekening houden met de behoeften van mensen en gemeenschappen kan het geheel van gemeenschappen vormen.
“Een stad is als een levend menselijk organisme. Men kan niet gezond zijn, als de lever ziek is.” (Duhl, 1986)
Augustin, S. (2010) Leven in de nabijheid van groene en blauwe ruimten. Beschikbaar op: https://www.psychologytoday.com/blog/people-places-and-things/201009/living-near-green-spaces-and-blue-spaces
Blackshaw, N. (2012) Why public health and town planning share an unbreakable bond. Beschikbaar op: https://www.theguardian.com/healthcare-network/2012/jan/05/public-health-town-planning-bond
Department for Communities and Local Government (2014) Guidance: Gezondheid en welzijn. Beschikbaar op: https://www.gov.uk/guidance/health-and-wellbeing
Karl, L. (2016) Water please! Stedelijke blauwe ruimten heroverwegen na COP21. Beschikbaar op: http://www.gmfus.org/blog/2016/04/05/water-please-rethinking-urban-blue-spaces-after-cop21
Smith, D. (2010) Green and Blue Space Adaptation in Urban Areas and Eco Towns (GRaBS). Beschikbaar op: http://ec.europa.eu/environment/nature/ecosystems/docs/6_DS_GI_191110.pdf
Völker, S., et al. (2011) ‘The impact of blue space on human health and well-being – Salutogenetic health effects of inland surface waters: A review”, International Journal of Hygiene and Environmental Health, 214(6), pp. 449-460. Beschikbaar op: http://www.tlu.ee/~arro/Happy%20Space%20EKA%202014/blue%20space,%20health%20and%20wellbeing.pdf
Wessells, A. (2014) ‘Urban blue space and “The project of the Century”: Recht doen aan de waterkant van Seattle en voor omwonenden’, Buildings, 4(4), pp. 764-784. Beschikbaar op: www.mdpi.com/2075-5309/4/4/764/pdf
Wheeler, B. (geen datum) Beyond Greenspace Research: Stranden, Biodiversiteit en Vleermuizen. Beschikbaar op: http://www2.uwe.ac.uk/faculties/FET/Research/WHO/tools%20resources/BenWheeler_BeyondGreenspaceResearchBeachesBiodiversityAndBats.pdf
White, M., et al. (2010) “Blue Space: The importance of water for preferences, affect and restorativeness ratings of natural and built scenes”. Tijdschrift voor omgevingspsychologie. 30(4):482-493. Beschikbaar op: https://www.researchgate.net/publication/222981385_Blue_Space_The_importance_of_water_for_preferences_affect_and_restorativeness_ratings_of_natural_and_built_scenes
WHO (2014) Gezonde stedelijke planning. Beschikbaar op: http://www.who.int/kobe_centre/interventions/urban_planning/en/
WHO Europe (2003) Healthy Urban Planning in Practice: experience of European Cities. Beschikbaar op: http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0009/101610/E67843.pdf?ua=1
WHO Europe (1999) Healthy Cities and the City Planning Process: A Background Document on Links between Health and Urban Planning. Beschikbaar op: http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0009/101610/E67843.pdf?ua=1
Beeldbronnen
Topfoto: Nieuw Masterplan Waterstad door Koen Olthuis Waterstudio (Olthuis, 2010) http://assets.inhabitat.com/wp-content/blogs.dir/1/files/2011/05/new-water-master-plan.jpg
Figuur 1: Socio-ecologisch model van gezondheid (Barton et al, 2006) http://www.mdpi.com/ijerph/ijerph-11-01005/article_deploy/html/images/ijerph-11-01005-g004-1024.png
Figuur 2: Healthy Urban Planning Principles van WHO Healthy Cities Project (WHO Healthy Cities Project Office, 1995; WHO Regional Office for Europe, 1997)
Figuur 3: Een gracht in Amsterdam (Mikestravelguide, 2012) http://mikestravelguide.com/wp-content/uploads/2012/09/Amsterdam-canal2.jpg
Figuur 4: Vier pijlers van duurzame ontwikkeling voor stedelijke blauwe ruimte (Wessells, 2014) www.mdpi.com/2075-5309/4/4/764/pdf
Figuur 5: Enghaveparken Overstroombaar Park (Cowi, Tredje Natur en Platant, 2016) http://www.gmfus.org/sites/default/files/laurablog1.jpg
Figuur 6: Resultaat van Experiment (Wheeler, geen datum) http://www2.uwe.ac.uk/faculties/FET/Research/WHO/tools%20resources/BenWheeler_BeyondGreenspaceResearchBeachesBiodiversityAndBats.pdf