Systeemdenken is een manier om problemen te benaderen die vraagt hoe verschillende elementen binnen een systeem – dat een ecosysteem kan zijn, een organisatie, of iets meer verspreid zoals een toeleveringsketen – elkaar beïnvloeden. In plaats van te reageren op individuele problemen die zich voordoen, zal een systeemdenker vragen naar relaties met andere activiteiten binnen het systeem, zoeken naar patronen in de tijd, en op zoek gaan naar onderliggende oorzaken.

Een systeemdenkmodel dat nuttig is voor het begrijpen van mondiale vraagstukken is het ijsbergmodel. We weten dat een ijsberg slechts 10 procent van zijn totale massa boven water heeft, terwijl 90 procent zich onder water bevindt. Maar die 90 procent is waar de oceaanstromingen op inwerken, en wat het gedrag van de ijsberg op zijn top creëert. Mondiale vraagstukken kunnen op dezelfde manier worden bekeken.

Niveaus van denken

1. Het niveau van de gebeurtenis

Het niveau van de gebeurtenis is het niveau waarop we de wereld gewoonlijk waarnemen – bijvoorbeeld als we op een ochtend wakker worden en ontdekken dat we verkouden zijn. Hoewel problemen die op het niveau van de gebeurtenis worden waargenomen vaak met een eenvoudige aanpassing kunnen worden aangepakt, dwingt het ijsbergmodel ons om niet aan te nemen dat elk probleem kan worden opgelost door eenvoudig het symptoom te behandelen of op het niveau van de gebeurtenis aanpassingen te doen.

2. Het patroonniveau

Als we net onder het niveau van de gebeurtenis kijken, zien we vaak patronen. Gelijksoortige gebeurtenissen hebben zich in de loop van de tijd voorgedaan – we zijn misschien vaker verkouden geworden terwijl we niet genoeg hebben gerust. Door patronen waar te nemen, kunnen we gebeurtenissen voorspellen en voorkomen.

3. Het structuurniveau

Onder het patroonniveau ligt het structuurniveau. Als we vragen: “Wat is de oorzaak van het patroon dat we waarnemen?”, is het antwoord meestal een of andere structuur. Verhoogde stress op het werk als gevolg van het nieuwe promotiebeleid, de gewoonte om slecht te eten bij stress, of de onhandige locatie van gezonde voedselbronnen kunnen allemaal structuren zijn die een rol spelen bij onze verkoudheid. Volgens professor John Gerber kunnen structuren het volgende omvatten:

1. Fysieke dingen – zoals automaten, wegen, verkeerslichten of terreinen.
2. Organisaties – zoals bedrijven, regeringen en scholen.
3. Beleid – zoals wetten, voorschriften en belastingstructuren.
4. Ritueel – gewoontegedrag dat zo ingesleten is dat het niet bewust is.

4. Het niveau van het mentale model

Mentale modellen zijn de houdingen, overtuigingen, moraal, verwachtingen en waarden die structuren in staat stellen om te blijven functioneren zoals ze zijn. Dit zijn de overtuigingen die we vaak onbewust leren van onze maatschappij of familie en waar we ons waarschijnlijk niet bewust van zijn. Mentale modellen die een rol zouden kunnen spelen bij onze verkoudheid zouden kunnen zijn: de overtuiging dat carrière heel belangrijk is voor onze identiteit, dat gezond eten te duur is, of dat rust voor ongemotiveerden is.

De niveaus samenbrengen

Kijk eens naar het diagram hieronder om het IJsbergmodel toegepast te zien op een voorbeeld van verkoudheid.