De zon gaat onder in de mist van de Stille Oceaan, gezien vanaf Fremont Peak State Park, hoogte 3.169 voet, Gabilan Mountain Range, Californië.
Sony a7RII, Canon 11-24mm, f/16, 1/4e, 100 ISO

Hoe vaak denk je na over je diafragma-keuze? Er is een oud gezegde onder fotojournalisten: F/8 en wees erbij! Veel amateur-landschapsfotografen schijnen te denken dat f/16 de populaire keuze is. Als men denkt aan het maximaliseren van de scherptediepte, dan is hun denkwijze juist. Maar wanneer moet je f/22 gebruiken? Is dat praktisch? Hoe zit het met diffractie? Hoe zit het met f4 of f2.8? Speelt de kwaliteit van de lens een rol in de vergelijking? Is er een perfect diafragma?

Er is een perfect diafragma voor elke compositie.

Ik beweer dat er een perfect diafragma is voor elk beeld dat je maakt. In feite kan er een veelheid van diafragma’s zijn voor een enkele compositie, afhankelijk van hoe je de scène wilt weergeven. Ik geef toe dat f/16 een populaire keuze is. Ik gebruik het vaak omdat ik voortdurend probeer de illusie van diepte in mijn foto’s te creëren door dichtbij/veraf te fotograferen, zoals te zien is in de bovenstaande foto uit Fremont Peak State Park in Californië (hoogte 3169 voet). Met F/16 kon ik scherp blijven vanaf de rotsblokken op de voorgrond tot aan de ondergaande zon in de mistbank boven de Stille Oceaan. Dus, mijn eerste gedachte als ik mijn compositie heb gevonden is: wat is het beste diafragma voor deze scène?

Persoonlijk begin ik met f/11 als standaard diafragma voor elke scène die ik componeer – dat betekent niet dat ik het gebruik, het is gewoon een beginpunt. De enige echte manier om te weten welk diafragma je moet kiezen, voor welke brandpuntsafstand, is het gebruik van een hyperfocale calculator. Zijn die praktisch in het veld? Niet als het licht snel verandert. Ik heb er een op mijn iPhone (en er zijn er honderden om uit te kiezen), maar het beste moment om het te gebruiken is wanneer je gewoon tijd hebt om te spelen.

Ik beweer dat er een perfect diafragma is voor elk beeld dat je maakt. In feite kan er voor één compositie een groot aantal diafragma’s worden gekozen, afhankelijk van hoe je de scène wilt weergeven.

Ik weet zeker dat jullie allemaal hebben gelezen wat de angstzaaiers op verschillende internetblogs plaatsen. Elke lens heeft een sweet spot en dat is waar je moet zijn. Gebruik een diafragma kleiner dan de sweet spot en je beeld zal uit elkaar vallen als gevolg van diffractie. Kies een groter diafragma en de kwaliteit van de lens wordt een probleem. Is dat waar? Wel, ja en nee.

Hoe zit het met een lens “sweet spot?”

Vanuit een volledig technisch standpunt, heeft elke lens een sweet spot waar het op zijn scherpst zal presteren. De algemene opvatting is dat dit meestal twee tot drie stops lager is dan het maximale diafragma van de lens. Neem bijvoorbeeld een f/2.8 lens. Als we die formule zouden toepassen, dan zou de sweet spot tussen f/5.6 en f/8 liggen. Moet je deze informatie dan maar als de waarheid aannemen? Zeker niet. De enige manier om het zeker te weten is door elke lens in je tas te testen. Dat is gemakkelijk genoeg. Zet je camera/lens op een statief, richt hem op iets met veel details aan de randen en maak een frame voor elk diafragma, van de breedste tot de kleinste f-stop van de lens. Zet de foto’s op je computer en bekijk ze op 100%. Controleer ze grondig van midden tot rand. Het beeld dat er over het geheel het scherpst uitziet, vertelt je het scherpste diafragma voor die lens!

Hoe zit het met diffractie?

Maar hoe zit het met diffractie vraag je je af en wat is het? Simpel gezegd, diffractie is een verlies aan scherpte of resolutie veroorzaakt door het fotograferen met kleine diafragma’s. Lichtstralen buigen af als ze een lens (en de elementen van lenzen) binnenkomen en nog meer als ze om diafragmalamellen binnen de lens buigen. Dit is het ergst bij kleine f/getallen, zoals f/22 of zelfs f/32, en kan zelfs een probleem zijn bij grote f/getallen, zoals f/2.8. Bij grote f/getallen zoals f/1.4 tot f/2.8 wordt de scherpte beperkt door de kwaliteit van de lens en het oplossend vermogen van de sensor van je camera en niet zozeer door diffractie. Zowel mijn Canon 300mm als mijn Canon 400mm zijn f/2.8 glas en zijn haarscherp als ze wijd open staan, maar minder scherp als ik stop bij f/11 en verder.

Betekent dit dat je alleen het diafragma van de sweet spot moet gebruiken als je die specifieke lens gebruikt? Absoluut niet. Als professional weet ik waar de sweet spots van mijn lenzen liggen, en als ik die kan gebruiken, doe ik dat ook. Maar voor mij gaat het erom de scherptediepte van de foto correct te krijgen; dus als de compositie een groter of kleiner diafragma vereist, dan zal ik dat gebruiken. Toen ik nog fulltime als sportfotograaf werkte, fotografeerde ik actie met 400mm f2.8- en 600mm f/4-objectieven die ik altijd wijd opnam om de atleet te isoleren en de achtergrond onscherp te maken. Ik heb veel coverfoto’s gemaakt in nationale tijdschriften (waaronder Sports Illustrated) en niet één keer zag het frame er zacht uit. Toch waren die lenzen niet goedkoop. Een 400mm f/2.8 Canon lens kost $11.500 en een 600mm kost $14.000. Dat is een hoop geld, maar het zijn haarscherpe optieken! Nogmaals, en ik kan dit niet genoeg herhalen, kies het diafragma op basis van wat het beeld nodig heeft om te slagen, niet wat een of andere angstzaaier met al zijn grafieken op 300% edge blowups je vertelt!

OK, ik heb genoeg gehamerd op dat punt (je kunt het er mee eens zijn of niet). Dus laten we verder gaan met waarom ik geloof dat er een perfect diafragma is voor elke foto – en nee, het is niet altijd f/16!

Een veld van lupine en balsemwortel kleurt de hellingen met Mt. Adams in de verte, Columbia Hills State Park, Washington.
Sony a7RII, Sony 24-70mm G Master, f/11, 1/100e, ISO 3200

Voor deze opname van wilde lentebloemen in de staat Washington was de sluitertijd een prioriteit, want wat een zeer rustige scène lijkt, was in werkelijkheid behoorlijk winderig. Dit betekende een sluitertijd die snel genoeg was om de wilde bloemen te bevriezen en een diafragma dat klein genoeg was om de foto van dichtbij scherp te krijgen. Om deze belichting te laten werken, was een ISO van 3200 nodig, wat in moderne camera’s een minimum aan ruis oplevert.

Bixby Bridge en nachtelijke hemel, Highway 1, Big Sur Coast, Californië.
Sony a7S, Nikkor 14-24mm, Metabones Adapter, f/2.8, 10 seconden, ISO 800

Wanneer ik nachtscènes fotografeer, fotografeer ik altijd met het grootste diafragma van de lens. Voor deze opname van Big Sur’s Highway 1 Bixby Bridge gebruikte ik mijn Nikkor 14-24mm wijd open bij f2.8. Dit resulteerde in een 10-seconden belichting bij ISO 6400. Als ik een kleiner diafragma had gebruikt, zou de tijd langer zijn geworden en zouden de sterren zijn gaan strepen, ook weer als gevolg van de draaiing van de aarde (er is een beetje sprake van sterrenstrepen als je ze op 100% bekijkt).

Klaprozen en Santa Ana Peak, San Benito County, Zuidelijke Santa Clara Valley, Californië.
Sony a7RII, Sony/Zeiss 16-35mm, 1/100e, scherpstelling gestapeld om de scherptediepte te vergroten, ISO 100

Laten we tot slot nog eens kijken naar een ander beeld dat werd bereikt door twee belichtingen te maken met één frame scherpgesteld voor de klaprozen en één voor de boom en de bergen. Deze bloemen stonden zo dicht bij de voorkant van mijn lens dat er geen mogelijkheid was om de focus te behouden, zelfs niet bij f/22. In Photoshop heb ik de twee belichtingen gewoon samengevoegd tot één zeer scherp beeld van dichtbij tot veraf.

Ik zou nog veel meer voorbeelden kunnen geven van verschillende diafragma’s voor landschappen, maar ik denk dat je het wel snapt (pardon the pun). Het gaat erom dat je je afvraagt hoe je je compositie wilt weergeven. Als ik eenmaal het juiste diafragma heb dat de scène weergeeft zoals ik die in mijn hoofd heb gevisualiseerd, dan kan ik altijd nog mijn ISO veranderen om een geschikte sluitertijd te krijgen als beweging van een element in de compositie een probleem is. Denk dus eerst aan de compositie en dan aan het diafragma. Denk bewust na over de keuze van het diafragma, en als je een kleiner diafragma nodig hebt, laat je dan niet zo opjagen door diffractie. Laat de angstzaaiers je niet zodanig beïnvloeden dat je de foto niet goed opneemt met het juiste diafragma dat past bij je voorstellingen van de uiteindelijke foto!