Vitals

Capella’s Fysieke Kenmerken

Capella is een van de helderste sterren aan de hemel en het kroonjuweel van Auriga, de wagenmenner. Net als veel andere sterren lijkt Capella een enkel object te zijn, maar in werkelijkheid is het een meersterrensysteem. De belangrijkste leden zijn twee gele reuzensterren, die Capella Aa en Ab worden genoemd. Zij draaien rond een gemeenschappelijk zwaartepunt, gescheiden door slechts ongeveer 0,72 astronomische eenheden, waarbij een a.u. de afstand van de aarde tot de zon is.

De onderlinge baan van de twee sterren maakt een hoek van 137° ten opzichte van het vlak van het zonnestelsel, zodat wij een bijna-aan-gezicht krijgen. Omdat we het stelsel onder zo’n grote hoek zien, verduisteren de twee Capella’s elkaar vanuit ons perspectief niet. De twee sterren staan zo dicht bij elkaar dat ze met gewone apparatuur niet visueel te splitsen zijn en met de Cambridge Optical Aperture Synthesis Telescope (COAST) maar net op te lossen zijn, dus wees niet teleurgesteld als je telescoop slechts een enkele geelwitte punt onthult.

Naast de dubbele gele reuzen heeft het Capellastelsel ook nog een paar rode dwergsterren, die blijkbaar gravitationeel gebonden zijn aan de andere sterren, maar gescheiden door een enorme afstand van meer dan 1.000 a. u. (Voor een indruk van de schaal: de afstand tussen de twee sterren is meer dan 1.000 a. u.).u. (Om een idee te geven van de schaal: Voyager 1, onze verste ruimtesonde, heeft slechts 150 a.u. afgelegd). De rode dwergen zijn ruwweg de helft van de massa van de zon en schijnen met minder dan 2% van haar lichtkracht.

Oorsprong / Mythologie

De oudste mythen over Capella zijn Mesopotamisch en associëren Capella met een geit. In feite is het moderne Capella afgeleid van het Latijnse woord “capra”, dat “geit” betekent, wat kan verwijzen naar een “geit” of “kleine geit”. Vlakbij staat een kleine scherpe driehoek van sterren die speels “De Kinderen” worden genoemd, vermoedelijk de nakomelingen van Capella de Geit. Het is geen verrassing dat geiten hun weg vinden naar de oude hemel, want ze behoren tot de oudste gedomesticeerde dieren. Er is niet veel fantasie voor nodig om je voor te stellen hoe een geitenhoeder op een koude avond naar zijn dieren kijkt als Capella in het noorden oprijst.

Capella’s sterrenbeeld is Auriga, de wagenmenner. Het vertegenwoordigt een van de mogelijke Griekse mythen over verschillende wagenmenners, waaronder de mythologische uitvinder van de vierpaards wagen. Deze verhalen zijn beslist jonger dan de geitenassociaties.

Interessant is dat er een conflict lijkt te zijn geweest tussen de sterke geitenassociaties met Capella en de late wagenmythen. Als gevolg daarvan zie je Auriga soms artistiek voorgesteld als een wagenmenner die een geit vasthoudt – ook al zijn er eigenlijk geen overgeleverde mythen waarin die twee gecombineerd worden. (Soms worden de geiten ook afgebeeld). Dit is niet anders dan het afbeelden van Lyra als een adelaar die een harp vasthoudt; een poging om twee anderszins ongerelateerde legenden samen te voegen.

Hoe Capella te zien

Capella is een uitstekende herfst- en winterster. In het begin van de herfst komt hij in de schemering net boven de noordoostelijke horizon uit, voordat hij de volgende paar uur rond Polaris draait en een indrukwekkende hoogte aan de hemel bereikt. Als hij laag aan de horizon staat, vertoont Capella vaak snelle flikkeringen en kleurverschuivingen die lijken op die van Sirius, veroorzaakt door het licht van een relatief helder object dat door de atmosfeer van de aarde gaat.

In januari staat de ster ’s avonds al ver boven de hemel; als je ver genoeg naar het noorden staat, kan hij bijna op het zenit staan. Met zijn magnitude van ongeveer nul is hij de op vijf na helderste ster aan de nachthemel.

Veel sterrenwatchers zijn bekend met de “aanwijssterren” van de Grote Beer – Dubhe en Merak – die kunnen worden gebruikt om Polaris te lokaliseren. Op dezelfde manier kun je een variant van dit idee gebruiken door Dubhe en Megrez te gebruiken om naar Capella te wijzen. De afstand die je moet afleggen naar Capella is groter dan naar Polaris, maar omdat er geen vergelijkbare heldere sterren tussen Dubhe en Capella staan is het een vrij voor de hand liggende sprong.

Het kan interessant zijn om Capella in het noordoosten te zien opkomen en een tijdje naar het oosten te zien gaan voordat ze een pirouette naar het noordwesten maakt – in tegenstelling tot de Zon, Maan en buitenste planeten die een boog van oost naar west over de hele hemel maken. Waarom probeert u het vanavond niet eens?

Daniel Johnson is een in Wisconsin wonende freelance schrijver en professioneel fotograaf en co-auteur van meer dan een dozijn boeken. Hij is al lange tijd amateurastronoom en heeft het geluk in een landelijke streek te wonen met uitstekende seeingcondities. U kunt een aantal van Dan’s foto’s (hij maakt veel dieren!) bekijken op www.foxhillphoto.com