Wat is incontinentia pigmenti?

Incontinentia pigmenti is een zeldzame genetische aandoening die wordt gekenmerkt door afwijkingen aan de huid, de ogen, het gebit en het centrale zenuwstelsel (CZS). De karakteristieke huidlaesies van incontinentia pigmenti zijn aanwezig bij de geboorte of ontwikkelen zich in de eerste weken van het leven bij ongeveer 90% van de patiënten.

Incontinentia pigmenti wordt ook aangeduid als ‘Bloch-Sulzberger syndroom’, ‘Bloch-Siemens syndroom’, ‘melanoblastosis cutis linearis’, en ‘gepigmenteerde dermatose-Siemens-Bloch type’.

Wat veroorzaakt incontinentia pigmenti?

Incontinentia pigmenti is een dominante X-gebonden ziekte. Dit betekent dat het abnormale incontinentia pigmenti-gen zich op een van de X-chromosomen bevindt, die het geslacht van een kind bepalen (XY=mannelijk; XX=vrouwelijk). Dominante X-gebonden ziekte betekent dat een vrouwtje met slechts één kopie van het abnormale gen de ziekte zal vertonen, ook al heeft ze een normaal gen op haar andere X-chromosoom. Mannetjes die het abnormale gen erven overleven niet, wat resulteert in miskraam of doodgeboorte (X-gebonden dominant, male-lethal syndrome). Zelden wordt incontinentia pigmenti gemeld bij mannen met het Klinefelter-syndroom (XXY-syndroom) of als gevolg van spontane mutaties.

Het incontinentia pigmenti-gen is gelokaliseerd op chromosoom Xq28. Dit gen codeert normaliter voor het nucleaire factor-KB essentiële modulator eiwit en staat bekend als het IKBKG gen (voorheen bekend als NEMO of NF-kappaB gen).

Genetica van Incontinentia pigmenti*

*Image courtesy Genetics 4 Medics

Wat doet het IKBKG gen?

Het IKBKG-gen is betrokken bij de regulering van de celdeling en de geprogrammeerde celdood.

Hoe veroorzaken mutaties in het IKBKG de symptomen van incontinentia pigmenti?

Mutaties in het IKBKG-gen verhinderen dat het werkt, en cellen die de mutatie hebben zijn vatbaarder voor geprogrammeerde celdood.

Celdood in de huid kan zich presenteren met blaren. Deze genezen doordat de cellen met de mutatie afsterven en worden vervangen door omringende cellen.

Celdood tast ook de endotheelcellen (cellen die de wanden van bloedvaten bekleden) in de hersenen aan. Hierdoor ontstaan abnormale bloedvaten en lekken eiwitten uit het bloed in de hersenen. Dit kan aanvallen veroorzaken.

Wat zijn de cutane kenmerken van incontinentia pigmenti?

Progressieve huiduitslag is het belangrijkste klinische kenmerk van de ziekte. Er zijn vier erkende klinische stadia, maar hun opeenvolging is onregelmatig, hun duur variabel en ze kunnen elkaar overlappen.

Stadium 1: Vesiculair

• Treedt meestal op extremiteiten en hoofdhuid op, maar kan op elk deel van het lichaam voorkomen
• Rode, blaarachtige laesies
• Zijn vaak gegroepeerd in lijnen langs armen en benen (volgens de zogenaamde lijnen van Blaschko)
• Aanwezig bij de geboorte of binnen de eerste 2 weken van het leven bij 90% van de patiënten
• Kan enkele weken tot enkele maanden duren en gedurende de eerste maanden van het leven terugkeren

Vesiculair stadium van incontinentia pigmenti

Stadium 2: Verrucous

• Wratachtige of pustuleuze laesies
• Dikke korsten of korsten vormen zich bovenop genezende blaren
• Lesies kunnen donkerder van huidskleur zijn (hyperpigmentatie)
• Kan aanwezig zijn bij de geboorte, maar ontwikkelt zich bij 70-80% van de patiënten na het eerste stadium
• Kan maanden aanhouden, maar zelden langer dan een jaar

Verruwelijk stadium van incontinentia pigmenti

Stadium 3: Hypergepigmenteerd

• De huid is verdonkerd in een wervelend patroon
• De pigmentatie varieert van blauwgrijs of leisteen tot bruin
• Aanwezig bij de geboorte bij 5-10% van de patiënten, maar verschijnt meestal in de eerste levensmaanden bij 90-98% van de patiënten
• Donkere vlekken kunnen al dan niet verband houden met de getroffen gebieden in stadium 1 en 2
• Zware pigmentatie heeft de neiging langzaam te vervagen met toenemende leeftijd

Hypergepigmenteerd stadium van incontinentia pigmenti

Stadium 4: Atrofisch/ hypopigmented

• Letsels in de vorm van littekens ontwikkelen zich tijdens de adolescentie en houden aan tot in de volwassenheid
• Komen voor bij 30-75% van de patiënten
• Zien eruit als bleke, haarloze vlekken of strepen

Andere orgaanbetrokkenheid

Andere organen kunnen op verschillende manieren aangetast zijn bij patiënten met incontinentia pigmenti. Deze manifestaties worden soms pas in de zuigelingen- of vroege kinderjaren gezien of herkend.

Tanden

• Afwijkingen bij meer dan 80% van de patiënten
• Traag uitlopen van tanden (zowel melk- als volwassen tanden aangetast)
• Sommige tanden kunnen helemaal ontbreken
• Tanden kunnen ongewoon gevormd zijn, meestal pinvormig of kegelvormig

Nagels

• Mogen bij tot 40% van de patiënten betrokken zijn
• Nagels kunnen geribbeld zijn, pitted, verdikt of volledig misvormd
• Zo vaak, zijn alle of meerdere vingernagels en teennagels aangetast

Haar

• Mindere haarafwijkingen bij tot 50% van de patiënten
• Verlies of ontbreken van haar op de kruin van het hoofd
• Afwezigheid van wenkbrauwen en wimpers
• Haar kan stug zijn, en geen glans hebben

Ogen

• Oogafwijkingen komen voor bij 20-35% van de patiënten
• Treedt meestal op voor de leeftijd van 5 jaar
• De ziekte veroorzaakt een afwijking in de groei van bloedvaten in de binnenkant van het oog met als gevolg littekenvorming
• Kan blindheid veroorzaken, maar kan worden behandeld indien vroeg genoeg herkend

Centraal zenuwstelsel

• Neurologische complicaties kunnen optreden bij maximaal 30% van de patiënten
• De meest voorkomende complicatie zijn epileptische aanvallen die zich meestal in de eerste weken van het leven ontwikkelen
• Andere manifestaties zijn trage motorische ontwikkeling, mentale retardatie, spastische verlamming, cerebrale atrofie

Andere orgaansystemen

• Manifestaties zijn zeldzaam
• Skeletale afwijkingen zoals extra ribben, verkorte ledematen, kleinere hoofdomtrek en vingerafwijkingen
• Afwijkingen aan het hart
• Afwijkingen aan de longen

Wat is de behandeling voor incontinentia pigmenti?

Er is geen specifieke behandeling voor incontinentia pigmenti. Het belangrijkste doel is het voorkomen van secundaire bacteriële infectie van huidlaesies en het nauwlettend volgen van de ontwikkeling van gerelateerde problemen. Dit omvat regelmatige tandheelkundige zorg en nauwlettend toezicht door een oogarts gedurende de eerste jaren van het leven.