Hyperadrenocorticisme staat ook bekend als de ziekte van Cushing of het syndroom van Cushing.

Het is een zeldzame ziekte bij katten die zich ontwikkelt wanneer er sprake is van een aanhoudende overmatige productie van het hormoon cortisol vanuit de bijnieren (die zich dicht bij de nieren in de buikholte bevinden).

Dit wordt meestal veroorzaakt door een afwijking van de hypofyse (gelegen aan de basis van de hersenen) die de productie van de bijnierhormonen regelt, samen met vele andere. In sommige gevallen zal het te wijten zijn aan een afwijking van de bijnieren zelf.

Kat vertoont wonden als gevolg van een dunne en broze huid – een teken van de ziekte van Cushing

Deze ziekte komt veel vaker voor bij honden dan bij katten, en is bij katten over het algemeen moeilijker onder controle te krijgen dan bij honden, hoewel een succesvolle behandeling mogelijk is. De te hoge cortisolconcentraties kunnen allerlei afwijkingen veroorzaken, waaronder overmatige dorst, zwakte en huidveranderingen.

Hyperadrenocorticisme kan ook worden opgewekt door langdurig hoge doses cortisolachtige hormonen te gebruiken, zoals soms nodig is om sommige ziekten onder controle te krijgen.

Wat veroorzaakt hyperadrenocorticisme?

Iatrogene hyperadrenocorticisme

Iatrogene hyperadrenocorticisme is de term die wordt gebruikt om de ziekte aan te duiden wanneer deze wordt opgewekt door het langdurig toedienen van hoge doses cortisol-achtige geneesmiddelen. Deze geneesmiddelen kunnen corticosteroïden zijn (vaak gebruikt om ontstekingen of allergieën onder controle te houden), maar bij katten hebben geneesmiddelen van het progesteron-type (progestagenen) die soms worden gebruikt om de voortplantingscyclus bij hele vrouwelijke katten te regelen, ook een krachtige cortisol-achtige werking. Als hoge doses van deze medicijnen over een lange periode worden gebruikt, zullen ze hetzelfde effect hebben als optreedt bij natuurlijk voorkomend hyperadrenocorticisme.

Natuurlijk voorkomend hyperadrenocorticisme

Cortisol is een hormoon dat in het lichaam wordt geproduceerd door de bijnieren; twee kleine klieren die zich vlak voor de nieren bevinden. Overmatige productie van cortisol door de bijnieren kan worden veroorzaakt door een bijniertumor of, wat vaker voorkomt, door een tumor die de hypofyse (een kleine klier aan de basis van de hersenen) aantast. De hypofyse produceert een aantal verschillende hormonen, waaronder adrenocorticotroof hormoon (ACTH), dat de bijnieren stimuleert om cortisol te produceren. Als een hypofysetumor leidt tot een overmatige productie van ACTH, leidt dit er op zijn beurt toe dat de bijnieren worden vergroot en overmatig cortisol produceren.

Wanneer hyperadrenocorticisme wordt veroorzaakt door een bijniertumor, wordt dit bijnierafhankelijke ziekte genoemd en wanneer het wordt veroorzaakt door een hypofysetumor, wordt dit hypofyseafhankelijke ziekte genoemd. Bijnierafhankelijke aandoeningen maken minder dan 15% uit van de natuurlijk voorkomende gevallen van hyperadrenocorticisme. In ongeveer de helft van de gevallen is er sprake van een onderliggende kwaadaardige tumor (bijniercarcinoom). De meerderheid van de hypofysetumoren die de ziekte veroorzaken zijn goedaardig en zeer klein (microadenomen).

Klinische verschijnselen van hyperadrenocorticisme

Natuurlijk voorkomend hyperadrenocorticisme is zeldzaam bij katten, en de iatrogene vorm van de ziekte is ook relatief zeldzaam, omdat katten hoge doses corticosteroïden vrij goed verdragen.

Natuurlijk optredende ziekte wordt vooral gezien bij katten van middelbare leeftijd en oudere katten, en vrouwelijke katten worden vaker getroffen dan katers. Cortisol kan veel verschillende effecten hebben, zodat de klinische verschijnselen nogal kunnen variëren. De eerste symptomen kunnen mild zijn, maar ze hebben de neiging zich in de loop van de tijd te ontwikkelen. De meest voorkomende verschijnselen zijn:

• Excessief drinken (polydipsie) en excessief urineren (polyurie)
• Verhoogde eetlust
• Uitdijing van de buik (een pot-buikig uiterlijk)
• Lethargie
• Spieruitputting en zwakte
• Slechte vachtconditie
• Haaruitval
• Krullen van de oorpunten
• Dunne en broze huid

Bij sommige aangetaste katten, kan de huid zo dun en broos worden dat ze zeer gemakkelijk kneust en ook zeer gemakkelijk kan scheuren. Wonden kunnen ook traag genezen.

Veel katten met hyperadrenocorticisme hebben ook diabetes mellitus, omdat het teveel aan cortisol de werking van insuline belemmert. Dit kan de toegenomen dorst en het toegenomen urineren verergeren, en het hyperadrenocorticisme kan ook de diabetes moeilijker onder controle te krijgen maken. In feite moet hyperadrenocorticisme altijd worden overwogen bij elke diabetische kat die moeilijk onder controle blijkt te krijgen.

Diagnose van hyperadrenocorticisme

Diagnose van hyperadrenocorticisme is niet altijd eenvoudig en vereist meestal meerdere bloedonderzoeken, urineonderzoeken en diagnostische beeldvorming (röntgenfoto’s en/of echografie).

Routinematig bloedonderzoek kan helpen om vaker voorkomende oorzaken van de klinische symptomen uit te sluiten, waarna specifiekere tests voor hyperadrenocorticisme kunnen worden gedaan. Deze kunnen omvatten:

• Uriene cortisolmetingen – dit kan worden gebruikt als een screeningstest om hyperadrenocorticisme uit te sluiten, maar hoge niveaus kunnen de diagnose niet bevestigen, zodat verdere tests nodig zijn.
• ACTH-stimulatietest – bij deze test worden bloedmonsters genomen om de cortisolniveaus te meten voor en na een injectie met synthetisch ACTH. Als zeer hoge cortisolconcentraties worden gevonden, bevestigt dit gewoonlijk de diagnose.
• Dexamethason-screeningstest – bij deze test worden de cortisolspiegels in het bloed gemeten vóór en na een injectie met dexamethason (een krachtig corticosteroïd dat normaliter de cortisolproductie onderdrukt). Als de cortisolproductie niet wordt onderdrukt, kan dit erop wijzen dat er sprake is van hyperadrenocorticisme.
• Bloedconcentraties van ACTH meten – het kan mogelijk zijn om bloedconcentraties van ACTH van uw kat te laten meten, wat ook kan helpen om onderscheid te maken tussen bijnier- en hypofyse-afhankelijke ziekte
• Röntgenfoto’s en echografie – vooral echografie kan nuttig zijn omdat hiermee de grootte van de bijnieren kan worden bepaald en kan worden beoordeeld of een of beide bijnieren vergroot zijn. Dit kan ook helpen onderscheid te maken tussen bijnier- en hypofyse-afhankelijke ziekte

Gelukkig genoeg is geen enkele test volledig nauwkeurig en betrouwbaar bij het diagnosticeren van hyperadrenocorticisme, zodat meestal meer dan een test nodig is en soms tests moeten worden herhaald.

Behandeling van hyperadrenocorticisme

Als er sprake is van iatrogeen hyperadrenocorticisme, wordt dit gewoonlijk beheerd door gecontroleerde geleidelijke terugtrekking van het corticosteroïd of progestageen dat wordt toegediend. Het kan nodig zijn om een alternatief type geneesmiddel te vinden als het is gebruikt om bijvoorbeeld een allergie te beheersen.

Bij natuurlijk voorkomend hyperadrenocorticisme zijn een aantal behandelingsmogelijkheden beschikbaar, maar meestal zal worden geprobeerd de ziekte onder controle te krijgen door middel van geneesmiddelentherapie.

• Drugstherapie met trilostaan – een aantal verschillende geneesmiddelen is gebruikt om de cortisolproductie uit de bijnieren te onderdrukken in gevallen van hyperadrenocorticisme, maar weinig van deze middelen werken goed bij katten. Trilostane, dat de productie van cortisol remt en veel wordt gebruikt bij honden, lijkt ook effectief te zijn bij katten, en dit is het meest gebruikte middel. De tabletten moeten één- of tweemaal daags worden toegediend, en de dosis moet worden aangepast aan de respons. De klinische verschijnselen kunnen slechts geleidelijk verbeteren, zelfs bij een succesvolle behandeling van de ziekte
• Chirurgische bijnierverwijdering – dit is de chirurgische verwijdering van een bijnier, Dit kan een goede behandelingsoptie zijn als slechts één bijnier is aangetast (bijvoorbeeld als er een goedaardige tumor is die een van de twee bijnieren aantast)
• Hypofysectomie – dit is de term die wordt gebruikt om chirurgische verwijdering van de hypofyse aan te duiden – hoewel dit technisch mogelijk is, is dit een uiterst moeilijke operatie die zeer hoge risico’s met zich meebrengt en over het algemeen niet wordt aanbevolen (en slechts in een paar gespecialiseerde centra beschikbaar is).
• Radiotherapie voor hypofysetumoren – indien beschikbaar kan radiotherapie voor een onderliggende hypofysetumor helpen hyperadrenocorticisme onder controle te krijgen, hoewel de beschikbaarheid hiervan beperkt is.

Wat is de prognose voor katten met hyperadrenocorticisme?

Hyperadrenocorticisme is een ernstige ziekte en heeft een onzekere prognose. De ziekte kan zelden worden genezen, maar met de juiste behandeling zal een aantal katten goed reageren en kunnen vele maanden of zelfs jaren van uitstekende kwaliteit van leven hebben. Als de onderliggende oorzaak een kwaadaardige bijniertumor is, is de prognose onvermijdelijk minder rooskleurig.