De slavenhandel, vaak “mensenhandel” genoemd, blijft een groot probleem in de moderne wereld. Naast dwangarbeid in sweatshops, huishoudelijke situaties en boerderijen, worden veel slachtoffers verhandeld in de seksindustrie. Aan het begin van de eenentwintigste eeuw waren er naar schatting 27 miljoen slaven in de wereld. Naar schatting worden jaarlijks alleen al in de Verenigde Staten 17.500 buitenlanders verhandeld, en nog meer mensen worden verhandeld in eigen land. Mensenhandel is vooral een probleem in Aziatische en Zuid-Amerikaanse landen, maar het probleem bestaat in bijna alle landen van de wereld. Slachtoffers worden vaak gelokt met de belofte van een beter leven; velen worden illegaal over de grens vervoerd en worden gedwongen te werken onder bedreiging van geweld of andere vergeldingsmaatregelen. Jonge meisjes worden gerekruteerd, voorgelogen, verkracht en gedwongen opgenomen in prostitutienetwerken; kinderen die gedwongen worden als bedelaars te werken, worden soms opzettelijk verminkt om meer donaties binnen te halen. Slachtoffers van mensenhandel worden vaak onder onmenselijke omstandigheden vastgehouden, bedreigd met geweld tegen henzelf of hun familie of met blootstelling aan de plaatselijke autoriteiten. Ze krijgen weinig of geen vrijheden en moeten werken om een theoretische “schuld” af te betalen, vaak de vergoeding voor hun oorspronkelijke transport, gecombineerd met bijkomende “schulden”; in prostitutiekringen kunnen onvrijwillige abortussen worden toegevoegd aan de “schuld” van een meisje. Organisaties als het Polaris Project, Anti-Slavery International, de Verenigde Naties, en individuele regeringsinstanties werken wereldwijd aan de aanpak van het probleem en de verspreiding van het bewustzijn.

Corvée

Corvée, of corvée-arbeid, is een administratieve praktijk die voornamelijk voorkomt in oude en feodale samenlevingen: Het is een soort jaarlijkse belasting die als arbeid betaald moet worden aan de vorst, vazal, opperheer of heer van het landhuis. Het werd gebruikt om koninklijke projecten te voltooien, om wegen en andere openbare voorzieningen te onderhouden, en om arbeidskrachten te leveren om het feodale landgoed te onderhouden.

Vanaf het Egyptische Oude Rijk (ca. 2613 v. Chr.), (de 4e dynastie), hielp corvée-arbeid bij “regerings”-projecten; ten tijde van de overstromingen van de Nijl werd arbeid gebruikt voor bouwprojecten zoals piramiden, tempels, steengroeven, kanalen, wegen, en andere werken. Tijdens de Ptolemeïsche dynastie somde Ptolemaeus V in zijn Rosetta Stone Decree van 196 v. Chr. 22 redenen op om geëerd te worden. Een van deze redenen was de afschaffing van lijfeigenschap in de marine.

• “Mannen zullen niet langer met geweld worden gegrepen in de marine” (Griekse tekst op de Steen van Rosetta).

Het keizerlijke China kende een systeem van dienstplicht onder de bevolking, door veel historici gelijkgesteld aan het westerse corvee. Qin Shi Huang, de eerste keizer, legde dit op voor openbare werken zoals de Grote Muur en zijn mausoleum. Aangezien de opgelegde straf echter buitensporig was en de straf voor mislukking draconisch, werd Qin Shi Huang door vele historici in China bekritiseerd. Corvee-arbeid kwam ook voor in het Japan van vóór de moderne tijd.

De Bijbel vermeldt dat Koning Salomo gebruik maakte van corvee-arbeid voor de bouw van de Tempel van Jeruzalem en andere projecten. Hij wekte wrevel bij de noordelijke stammen door hen in te zetten voor dwangarbeid (1 Koningen 5:13, 12:4), terwijl de stam van Juda kennelijk werd vrijgesteld. Jeroboam, die de opstand zou leiden om het Noordelijke Koninkrijk te stichten en de eerste koning zou worden, was belast met deze dwangarbeid (1 Koningen 11:28).

Het corvee werd in Frankrijk afgeschaft op 4 augustus 1789, kort na het begin van de Franse Revolutie, samen met een aantal andere feodale privileges die aan Franse landheren werden toegekend. Het was een gehaat kenmerk van het ancien régime.

Na de Amerikaanse Burgeroorlog belastten sommige zuidelijke staten hun inwoners in de vorm van arbeid voor openbare werken. Het systeem bleek niet succesvol vanwege de slechte kwaliteit van het werk; in de jaren 1910 was Alabama de laatste staat die het afschafte.

Niet-betaalde verplichte arbeid wordt naar verluidt nog steeds door de regering van Myanmar aan haar burgers opgelegd. Tegenwoordig echter hebben de meeste landen corvee-arbeid beperkt tot militaire dienstplicht en gevangenisarbeid.

Serfdom

Serfdom, een systeem waarbij boerenarbeiders gebonden zijn aan het land dat zij bewerken en onderworpen zijn aan de heer van het landhuis, wordt vooral in verband gebracht met het feodalisme en de Middeleeuwen in Europa, hoewel er ook voorbeelden verschijnen tijdens feodalistische tijden in China, Japan, India, en het precolumbiaanse Mexico. Erfgenamen hadden toestemming nodig om zich te verplaatsen, aangezien zij aan het land gebonden waren, en zij waren ook verplicht om de landheer bijdragen te geven. Huwelijken konden door de heer worden gearrangeerd, hoewel dit soort praktijken algemeen overeengekomen gewoonten volgden. De horigen hadden gewoonlijk een aantal rechten en werden eerder als groep dan individueel als horigen beschouwd. Serven hadden het voordeel van het exclusieve gebruik van een deel van het land en/of de produktiemiddelen, wettelijke of sterk traditionele mensenrechten, economische zekerheid en vrije tijd in veel grotere mate dan slaven, contractarbeiders en vele loonarbeiders.

Debt bondage

“Debt bondage,” of “bonded labor,” is een praktijk waarbij arbeiders zich vrijwillig voor een bepaalde tijd tot slaaf maken om een schuld af te lossen. De arbeiders, ook wel “contractarbeiders” genoemd, krijgen voedsel, kleding en onderdak, en werken voor hun meester tot de toegewezen tijd voorbij is en de schuld is afbetaald. In veel opzichten zijn schuldslavernij en contractarbeid vergelijkbaar met het leerlingwezen, waarbij iemand ermee instemt een meester voor een bepaalde tijd te dienen om een vak te leren. In de zeventiende en achttiende eeuw ging een groot deel van de arbeiders in het koloniale Amerika schuldslavernij aan in ruil voor een overtocht naar de Nieuwe Wereld. In 1925 toonde de Volkenbond bewijzen aan van schuldarbeid in geheel Zuid-Amerika, en verklaarde dat de praktijk wijdverbreid was in heel Afrika en Azië.

Het “vrachtwagen-systeem” wordt vaak gebruikt in combinatie met schuldslavernij. Het vrachtwagensysteem wordt geassocieerd met kleine, geïsoleerde en/of plattelandsgemeenschappen en is een systeem waarbij arbeiders of kleine zelfstandige producenten worden betaald met een particuliere munteenheid die alleen kan worden ingewisseld in een “bedrijfswinkel” die eigendom is van hun werkgevers. In situaties van schuldslavernij wordt krediet verstrekt voor de aankoop van voedsel en andere benodigdheden in ruil voor toekomstige arbeid. Wanneer het op ethische wijze wordt toegepast, heeft het systeem van vrachtwagens veel voordelen voor geïsoleerde gebieden, maar dit systeem wordt gemakkelijk uitgebuit door de werkgever, die van de arbeiders exorbitante bedragen kan eisen voor eerste levensbehoeften, waardoor een cyclus ontstaat waarin de arbeiders nooit in staat zullen zijn hun schuld af te betalen. Vanwege dit soort uitbuiting hebben veel regeringen wetgeving uitgevaardigd om vrachtwagensystemen te verbieden en contante betaling voor arbeiders te eisen.

In zijn geïdealiseerde vorm wordt schuldslavernij vrijwillig en vrij aangegaan, worden arbeiders menselijk behandeld, en wordt de slavernij beëindigd na de vastgestelde hoeveelheid tijd. De mogelijkheid van schuldslavernij heeft, evenals het leerlingstelsel, vele arbeiders die weinig of geen bezittingen hadden, in staat gesteld hun arbeid te ruilen voor de overgang naar een nieuw leven of vrijheid van schuld. Deze vorm van contractarbeid wordt echter gemakkelijk misbruikt en gemanipuleerd, en wordt vaak niets meer dan slavernij. Arbeiders worden vaak overwerkt, slecht behandeld en gedwongen in onmenselijke omstandigheden te leven, en onethische meesters kunnen voortdurend manieren vinden om de schuld van een arbeider te vergroten, zodat de schuld nooit wordt afbetaald.

In veel gevallen kan een echtgenoot zijn vrouw en kinderen in slavernij brengen om een schuld af te lossen, met of zonder hun instemming. Kinderen van horige bedienden erven vaak de schuld van hun ouders, en worden vaak overwerkt, mishandeld en met geweld bedreigd voor de rest van hun leven. Het begrip “schuldslavernij” wordt dus vaak gebruikt om mensen te manipuleren en in een situatie te brengen waarin zij geen rechten hebben, onder onmenselijke omstandigheden moeten lijden, en gedwongen worden tot zware of vernederende arbeid met weinig of geen hoop op bevrijding. In deze situatie wordt de term “schuldslavernij” gebruikt om een situatie te beschrijven die in werkelijkheid niets anders is dan slavernij en mensenhandel.

In 1956 verbood de Aanvullende Conventie van de Verenigde Naties inzake de Afschaffing van Slavernij, de Slavenhandel, en instellingen en praktijken die gelijkenis vertonen met slavernij, schuldslavernij, evenals lijfeigenschap, dienstbaar huwelijk, en kinderdienstbaarheid. Veel landen hebben aanvullende wetten die schuldslavernij verbieden, maar de handhaving van deze wetten is nog steeds een groot probleem.

Veroordeeldenarbeid en strafkolonies

Veroordeeldenarbeid of gevangenisarbeid is een andere klassieke vorm van onvrije arbeid. De dwangarbeid van veroordeelden is vaak met weinig sympathie bekeken vanwege het sociale stigma dat kleeft aan mensen die als “gewone misdadigers” worden beschouwd. In sommige landen en historische perioden werden echter zware vormen van gevangenisarbeid opgedrongen aan mensen wier misdaden misschien niet zo’n zware vorm van straf rechtvaardigden: Slachtoffers van vooroordelen, veroordeelden voor politieke misdaden, en mensen die uit wanhoop diefstal pleegden. In individuele gevangenissen, ketenbendes, werkploegen en strafkolonies vormden gevangenen historisch gezien een belangrijke bron van arbeid. Strafkolonies waren instellingen waar gevangenen naar werden verbannen, meestal met een geografische ligging die ontsnappen moeilijk of onmogelijk maakte, en vaak naar een economisch onderontwikkeld gebied of territorium.

Australische strafkolonie

Een van de grootste en bekendste strafkolonies was het Britse strafsysteem in Australië gedurende de achttiende en negentiende eeuw. Tussen 1788 en 1868 werden ongeveer 165.000 veroordeelde arbeiders van de Britse eilanden naar Australië gestuurd, van wie 80% was veroordeeld wegens diefstal. Na een afmattende en soms fatale reis van acht maanden, dienden de overlevende veroordeelden een straf van zeven jaar, tien jaar of levenslang uit. Veroordeelden werden toegewezen aan ofwel het werkprogramma van de regering, dat taken uitvoerde zoals wegenbouw, of aan individuele boeren of handelaars om te werken. Het leven in de Australische strafkolonies was hard, en veel gevangenen mochten nooit terugkeren naar de Britse eilanden, zelfs niet nadat hun tijd was uitgezeten.

De Sovjet-Goelag

Gevangenenarbeid bij de aanleg van Belomorkanal (het Witte Zee-Oostzeekanaal), 1931-1933

Beginnend in 1919 richtte de Sovjet-Unie een systeem van dwangarbeiderskampen op onder de naam Goelag, of Hoofddirectoraat voor Correctieve Arbeidskampen. Tegen 1934 telde de Goelag enkele miljoenen gevangenen in kampen in afgelegen Siberië en het hoge Noorden. De gevangenen van de Goelag, waarvan velen politieke en religieuze dissidenten waren, leden onder zware omstandigheden; onvoldoende voedsel en kleding maakten het moeilijk om de strenge Russische winters te doorstaan, de gevangenen werden vaak mishandeld door de bewakers, en het sterftecijfer door uitputting en ziekte was hoog. Met de aanleg van kanalen, spoorlijnen, wegen en waterkrachtcentrales leverde het werk van de Goelag-gevangenen een belangrijke bijdrage aan de Sovjeteconomie. Het Witte Zee-Oostzeekanaal was het eerste grootschalige bouwproject van de Goelag; in amper twintig maanden tijd gebruikten meer dan 100.000 gevangenen pikhouwelen, schoppen en kruiwagens om een 141 mijl lang kanaal te graven, waarbij velen van hen tijdens de bouw omkwamen. De arbeid en de dood van de gevangenen bleken zinloos; na de voltooiing bleek het kanaal te smal en te ondiep om de meeste zeeschepen te kunnen vervoeren.

Duitse concentratiekampen

Een ander berucht systeem van dwangarbeiderskampen is te vinden in de concentratiekampen van nazi-Duitsland. Tijdens de Tweede Wereldoorlog bouwden de nazi’s een enorme reeks kampen, waarvan vele waren ontworpen om de arbeid van “vijanden van de staat”, waaronder Joden, Roma en krijgsgevangenen, te gebruiken voor het economisch gewin van de Duitse staat. Gevangenen werden onderworpen aan zware en onmenselijke omstandigheden en gedwongen te werken in steengroeven, steenfabrieken, rubberfabrieken en bij de aanleg van spoorwegen. Joden werden vaak vastgehouden in ommuurde getto’s, waarbinnen de nazi’s honderden fabrieken openden om gebruik te maken van Joodse arbeidskrachten. De arbeiders kregen weinig voedsel, kleding en andere eerste levensbehoeften, en werden door de Duitsers vernederd en mishandeld. Arbeiders, vooral de Joden, werden beschouwd als vervangbaar en werkten vaak tot de dood erop volgde. Zodra een arbeider onproductief werd, werd hij of zij vaak doodgeschoten.

Ebensee, gelegen in Oostenrijk, was een kamp dat was ontworpen om de arbeid van gevangenen te gebruiken voor de aanleg van een reeks ondergrondse tunnels voor bewapeningswerken. Een groot aantal gevangenen stierf aan overmatige blootstelling, verhongering, ziekte en overwerk, en vele anderen werden gemarteld of direct gedood door de grillen van de Duitsers. Een commandant van Ebensee gaf openlijk extra sigaretten en verlof aan schildwachten die konden bogen op het grootste aantal doden in hun sectie, en veel gevangenen werden gedood alleen maar om het aantal schildwachten op te krikken. Tegen het einde van de oorlog in 1945 bedroeg het sterftecijfer in Ebensee meer dan 350 per dag.

Dwangarbeid in de moderne wereld

Gevangenisarbeid is nog steeds een onderdeel van het strafsysteem in veel landen, hoewel het zelden zo hard of onmenselijk is als de gevangenisarbeid in de goelags. In de Verenigde Staten bijvoorbeeld hebben gevangenen werk verricht voor particuliere bedrijven, variërend van telemarketing tot de fabricage van printplaten, meubels en kleding. Gevangenen die dergelijke arbeid verrichten verdienen vaak een loon, dat kan variëren van 25 cent tot het minimumloon. Voorstanders van gevangenisarbeid beweren dat deze arbeid de gevangenen het gevoel geeft productief te zijn, bijdraagt tot hun rehabilitatie, en een flexibele en betrouwbare werkkracht biedt. Anderen beweren dat gevangenisarbeid gemakkelijk kan worden uitgebuit en de economie schaadt door banen af te nemen van werknemers van buitenaf en de lonen laag te houden.

Terwijl sommige vormen van dwangarbeid min of meer achterhaald zijn, zoals lijfeigenschap en strafkolonies, blijven andere, zoals mensenhandel, wereldwijd een enorm probleem, dat de vrijheid en het geluk van miljoenen mensen wegneemt. In 1998 heeft de Internationale Arbeidsorganisatie een verklaring aangenomen over de fundamentele beginselen en rechten op het werk om de fundamentele menselijke waarden te handhaven, waaronder de uitbanning van dwangarbeid. De meeste landen hebben wetgeving die schuldslavernij en mensenhandel (evenals alle andere vormen van slavernij) verbiedt, maar moderne vormen van slavernij blijven een belangrijke bedreiging binnen de criminele onderwereld. Programma’s om mensen bewust te maken van het probleem, alsmede de inspanningen van wetshandhavingsinstanties en mensenrechtenorganisaties, zijn erop gericht mensenhandel en schuldslavernij net zo overbodig te maken als lijfeigenschap.

Notes

• Allen, Theodore W. The Invention of the White Race. New York, NY: Verso Books, 1994. ISBN 9780860914808
• Bales, Kevin. Disposable People: Nieuwe slavernij in de wereldeconomie. University of California Press, 2004. ISBN 0520243846
• Blackburn, Robin. De omverwerping van de koloniale slavernij, 1776-1848. Londen: Verso, 1988. ISBN 0860919013
• Blackburn, Robin. The Making of New World Slavery From the Baroque to the Modern, 1492-1800. Londen: Verso, 1997. ISBN 1859841953
• Brass, Tom. Naar een vergelijkende politieke economie van onvrije arbeid: Case Studies and Debates. Londen: Frank Cass Publishers, 1999.
• Brass, Tom, Marcel van der Linden, and Jan Lucassen. Vrije en onvrije arbeid. Amsterdam: Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, 1993. ISBN 0820434248
• Brass, Tom, en Marcel van Der Linden. Free and Unfree Labor: The Debate Continues (Internationale en vergelijkende sociale geschiedenis, 5). New York: Peter Lang AG, 1997. ISBN 0820434248
• Budge, E.A. Wallis. De Steen van Rosetta. Dover Publications, 1989. ISBN 0486261638
• Hilton, George W. The Truck System, Including a History of the British Truck Acts, 1465-1960. Cambridge, UK: W. Heffer & Sons Ltd, 1960. ISBN 0837181305

Alle links opgehaald 18 april 2017.

• Special Action Programme to Combat Forced Labour-International Labour Organisation
• Sex trade’s reliance on forced labour-BBC
• Modern Slavery-BBC