Het is een veel voorkomende vorm van psychologisch misbruik in romantische relaties, maar deze expert zegt dat gaslighting ook een probleem is op onze werkplekken.
“Heb je mijn e-mail niet gekregen? We hebben de vergadering een uur vervroegd. Ik heb nooit gezegd dat ik je een promotie zou geven, waar haal je dat vandaan? De rest van het team zegt dat je niet genoeg presteert. Ik denk dat je het goed doet.”
Als je iemand bent tegengekomen die zoiets tegen je zei, ben je misschien aan de ontvangende kant van een gaslighter geweest en de kans is groot dat je het niet hebt gemerkt.
Het is waarschijnlijk dat je van de psychologische term ‘gaslighting’ hebt gehoord in de context van een romantische relatie. Maar het bestaat ook binnen onze werkplekken en het is een echt complex gedrag om te identificeren en te beheren.
De ‘professionele’ gaslighter
“Gaslighters hebben een zeer dominante persoonlijkheid,” zegt Amberley Meredith, consultant bij Being Well Process en een geregistreerde Australische psycholoog.
Zij zegt dat dit gedrag zowel verticaal (tussen collega’s) als horizontaal (tussen een manager en hun directe rapport) op een werkplek kan voorkomen.
“Als ze weten wat je zwakke plekken zijn, zullen ze die tegen je gebruiken – meestal op subtiele en wrede manieren. Ze zijn anders dan de narcist die alleen maar wil dat iedereen denkt dat hij geweldig is, de gaslighter wil manipuleren en controleren. Mensen kunnen volledig losgeslagen raken door dit proces.”
Gaslanteerders zullen zeer uitgebreide en subtiele vormen van manipulatie gebruiken om hun gewenste resultaat te bereiken. Het verschil tussen iemand die gaslight en iemand die openlijke vormen van pesten toepast, is zichtbaarheid.
Pesters zijn vaak reactionair. Ze bekritiseren openlijk of drijven de spot met het uiterlijk, het werk of de status van een collega, en vaak pesten ze in een groep. Gaslighters handelen meestal alleen – en ze spelen een lang spel.
Ze nemen hun slachtoffer mee in een achtbaan van emoties. Ze kunnen vertrouwen wekken door hen eerst in vertrouwen te nemen of beloftes te doen, om later te ontkennen dat ze ooit zoiets hebben gedaan. Een gaslighter wil niet dat hun verraderlijke gedrag duidelijk wordt. Het gaat hen erom het zaad van twijfel te zaaien en dat zaad in de loop van de tijd zorgvuldig water te geven.
“Ze zullen je collega’s en de andere managers vertellen dat je psychische problemen hebt, of dat je gek bent en niet in staat om je werk te doen. Ze zullen discreet wijzen op manieren waarop men kan zien dat u liegt of onbetrouwbaar bent. Onderdeel van dit gedrag is dat ze andere mensen tegen u opzetten. Deze uitholling van uw zelf-identiteit op het werk gebeurt geleidelijk. Dit betekent dat het onwaarschijnlijk is dat je vraagt wat er gebeurt, en dat je meer dan waarschijnlijk begint te geloven wat je wordt verteld en accepteert dat jij het probleem bent,” zegt Meredith.
Zij zegt dat het moeilijk is om een algemene reden te geven waarom gaslighters doen wat ze doen. Alle omstandigheden moeten van geval tot geval worden bekeken. Ze zegt echter dat er een aantal gemeenschappelijke thema’s in het spel zijn.
“Onveranderlijk kun je waarschijnlijk een soort trauma in hun achtergrond verwachten waar ze zich oncontroleerbaar hebben gevoeld. Mensen worden niet zomaar wakker en denken plotseling, ‘ik word nu een gaslighter’ – het gaat geleidelijk.”
Dus, hoe zit het met het verschil tussen een gaslighter en een manipulator zijn? In een artikel voor Psychology Today, zegt Dr Stephanie Sarkis – die een virale blog post en boek schreef over gaslighting – dat het een dunne lijn is. We hebben allemaal het vermogen om te manipuleren, het is iets wat we leren van jongs af aan, maar gelukkig zijn de meesten van ons niet in staat om gaslighting.
” niet altijd slecht. Het is gewoon hoe we leren om het systeem te werken. Maar als het een reeks gedragingen wordt met als enige doel controle over iemand anders te krijgen, dan krijg je gaslighting gedrag,” zegt ze.
“Ik heb geen van die dingen gezegd – ik zou dat nooit zeggen. Je bent goed in je werk. Misschien vertroebelen de zwangerschapshormonen je beoordelingsvermogen?”
Hoe HR een gaslighter kan herkennen
Meredith zegt dat er zeven kenmerken zijn die gaslighters vaak vertonen:
- Vaak leugens vertellen en neiging tot overdrijven
- Zelden toegeven gebreken te hebben
- Divergeren of zeer agressief worden bij kritiek
- Een vals beeld neerzetten
- Sociale regels overtreden en grenzen overschrijden
- Emotionele dwang/guilt tripping
- Manipulatie om eigenwaarde en/of plezier te krijgen
Zij zegt ook dat als er een hoge omloopsnelheid is onder een bepaalde manager, en de exitgesprekken geen licht werpen op de reden waarom, kan dit een andere indicator zijn dat een manager zijn medewerkers heeft belicht.
Een ander teken kan een hoge mate van afwezigheid zijn van de gaslighter zelf. “Ze willen vaak het slachtoffer zijn,” zegt ze.
“Als je bijvoorbeeld een moeilijke tijd hebt in je persoonlijke leven of je moet een medische afspraak bijwonen en je vertelt dat aan een gaslighting manager, zullen ze soms verzinnen dat ze een nog ergere ziekte hebben of dat ze het persoonlijk moeilijk hebben. Ze draaien het allemaal om naar hen. Als werknemer heb je medelijden met je manager, dus blijf je naar je werk komen. De manager begint dan vrij te nemen om die leugen te valideren.”
Zij zegt ook dat het vaak voorkomt dat gaslighters behoorlijk incompetent zijn in hun functie; hun gedrag wordt gebruikt als een middel om een collega of manager af te leiden van die incompetentie.
“Het is de Kansas city shuffle. Iedereen kijkt naar links, zodat je rechts kunt doen wat je wilt.”
Hoe ziet het eruit op het werk
Gasverlichters zijn over het algemeen dramatisch en intens. Meredith zegt dat ze heel snel van nul naar honderd kunnen gaan. Als manager met een gaslighting direct verslag, kan het heel moeilijk zijn om hen te veroordelen voor slechte prestaties. Wanneer ze geconfronteerd worden met hun tekortkomingen – zeg, ze hebben een project niet afgemaakt en de deadline is verstreken – zullen ze de fout waarschijnlijk verhullen in beschuldigingen en aanvallen op de persoon die de kwestie aankaart.
“Als ze je flink te pakken nemen, en je moet jezelf verdedigen, kun je de oorspronkelijke reden vergeten waarom je hen benaderde,” zegt Meredith. En dat is precies hun bedoeling.
In een artikel voor Whimn, vertelt Natalie King over een gaslighting-ervaring die zich voordeed terwijl ze zwanger was van haar tweede kind. Haar nieuwe baas haalde haar binnen voor een functioneringsgesprek en was uiterst kritisch over haar.
De baas zei dingen als: “Het is niet echt jouw schuld dat alles zo’n puinhoop is. Ik weet zeker dat je je best hebt gedaan – je hebt het gewoon niet in je om het werk goed te doen,” en “Ik heb met iedereen in het team gesproken en iedereen heeft aangegeven dat jij het probleem bent.”
Toen King de volgende dag aankaartte dat ze een probleem had met deze feedback – waarvan ze vond dat die niet strookte met haar feitelijke prestaties – ontkende de baas dat ze iets had gezegd.
King herinnert zich dat haar baas zei: “Ik kwam zo positief uit ons gesprek. Je hebt me helemaal verkeerd begrepen. Ik heb niets van die dingen gezegd – ik zou dat nooit zeggen. Je bent geweldig in je werk. Misschien vertroebelen de zwangerschapshormonen je beoordelingsvermogen?”
De stress en angst van het werken onder een gaslighter dwongen King om twee maanden eerder met zwangerschapsverlof te gaan, maar toen ze terugkwam was het recht geschied. De gaslightende baas was ontmaskerd en gedegradeerd; King kon terugkeren naar de baan waar ze van hield.
“Het is de Kansas City shuffle. Iedereen kijkt naar links, zodat je rechts kunt doen wat je wilt.”
Het rimpeleffect
Net als bij de meeste vormen van intimidatie op het werk, kunnen de gevolgen van gaslighting verder reiken dan de betrokken personen. Als er eenmaal een scheur in een team zit, voelt iedereen dat.
“Gaslighting op de werkplek creëert een gespannen, giftige, onveilige en onaangename werksfeer voor bijna iedereen die er direct of indirect bij betrokken is,” zegt Meredith.
Gaslighters verspillen tijd en geld van organisaties. Hun gedrag kan leiden tot een toename van het ziekte- en stressverlof, een merkbare vermindering van de productiviteit in een team, een gebrek aan betrokkenheid als gevolg van een erosie van vertrouwen en wervings- en aanwervingskosten als gevolg van een toename van het personeelsverloop.
“Het kan ook leiden tot presenteïsme, waarbij zowel de gaslighter als hun slachtoffers verstrikt raken in hun eigen relationele drama – wat hen verwijdert van het uitvoeren van hun taken. Om nog maar te zwijgen van het betrekken van collega’s in het zich ontvouwende drama; die kunnen proberen tussenbeide te komen om het probleem op te lossen. Hierdoor worden anderen afgeleid en wordt er veel tijd en energie verspild.”
Als je een leider of supervisor bent en het gevoel hebt dat je een spoedcursus geschillenbeslechting nodig hebt, zal de korte cursus Conflict en bemiddeling van AHRI je wapenen met de vaardigheden om conflicten op de werkplek te herkennen en er constructief op te reageren.
Advies voor werkgevers
Voor werknemers die het gevoel hebben dat ze worden belicht, zegt Meredith: “HR op de hoogte stellen is de eerste stap. Om zichzelf te beschermen, moeten werknemers beginnen met het opnemen van gesprekken in een dagboek of berichten sturen naar een vertrouwde vriend, zodat ze later kunnen terugkijken en zien of er inconsistenties zijn in iemands gedrag.”
Managers hebben het misschien nog moeilijker om dit gedrag te beheersen. Omdat gaslighters bekend staan om het beschuldigende spel, kan het moeilijk zijn voor managers om te weten of ze praten met de gaslighter of gaslighted.
Gaslighters zullen er vaak voor zorgen dat ze een voet in beide kampen hebben, zegt Meredith, gaslighting zowel boven als beneden de ladder om ervoor te zorgen dat ze ook degenen kunnen controleren die hen managen.
“Het managen van dit gedrag kan heel gevaarlijk worden omdat de gaslighter erg beschuldigend kan worden. Ze kunnen intimidatie of discriminatie op grond van geslacht aanvoeren; ze dreigen en houden bedrijven bijna onder druk. Als je geen bekwame en zelfverzekerde HR-groep hebt, kan dit gemakkelijk in de ’te moeilijk’-mand belanden.”
Zij stelt voor om zoveel mogelijk informatie te verzamelen voordat je de gaslighter benadert over zijn gedrag. Hoewel het onwaarschijnlijk is dat ze het met je eens zullen zijn, is het belangrijk om ze het bewijs te laten zien en ze de kans te geven te reageren voordat je naar een hoger geplaatste gaat. Het belangrijkste is dat je niet meegezogen wordt in hun web.
“Het aanpakken van professionele gaslighting vereist een hoog niveau van verantwoordelijkheid op de hogere niveaus. Het vereist een betekenisvolle culturele verandering en vaak de verwijdering van incompetent en verdeeld personeel,” zegt Meredith.
“Degenen die het slachtoffer zijn geweest van gaslighting kunnen op trauma gebaseerde mentale verwondingen en aanpassingsstoornissen ontwikkelen als gevolg van blootstelling aan deze vorm van psychologische manipulatie, en kunnen therapie nodig hebben om hen te helpen zich aan te passen en aan te passen aan wat ze hebben meegemaakt.”