Mieren op straat in Zuidoost-Azië hebben een explosieve verdedigingsmethode: De insecten schakelen hun vijanden uit door zichzelf op te blazen. Als dat voor u hartverscheurend klinkt, stelt u zich dan eens voor hoe dat voor de mier voelt.

Algemeen bekend als “exploderende mieren,” reageren werksters in deze groep op bedreigingen door opzettelijk (en dodelijk) hun lichaamswanden te scheuren, waardoor rivalen met giftige vloeistof worden bespat.

Exploderende mieren worden meestal samengevoegd in een soortengroep genaamd Colobopsis cylindrical, maar onderzoekers hebben onlangs vastgesteld dat er ten minste 15 soorten van deze zelfopofferende insecten zijn – waaronder een voorheen onbekende soort in Borneo, die zij in een nieuwe studie hebben beschreven.

Veel dieren voeren chemische oorlogsvoering, waarbij ze giftige brouwsels in hun eigen lichaam stoven om een prooi te onderwerpen of vijanden af te schrikken. Giftige wezens – waaronder slangen, spinnen, insecten, vissen, koppotigen, amfibieën, reptielen en zelfs sommige soorten zoogdieren – leveren hun gif met steken, steken of beten.

Maar anderen, zoals stinkdieren, gif-zoekende schorpioenen en bombardier kevers, kiezen ervoor om hun chemicaliën te sproeien. Sterker nog, bombardeerkevers kunnen hun verwarmde, giftige explosies zelfs afgeven nadat ze zijn ingeslikt, met onfortuinlijke gevolgen voor de spijsvertering van hun roofdier (en een kleverige ontsnapping voor de kever).

Het defensief verscheuren van het eigen lichaam – een proces dat autothysis wordt genoemd, van de Griekse woorden voor “zelf” en “opoffering” – is echter iets ongebruikelijker, en is alleen bekend bij mieren en termieten, zo meldden de wetenschappers.

Tik, tik, boem!

De nieuwe mierensoort – Colobopsis explodens – werd vroeger “yellow goo” genoemd, naar de felgekleurde smurrie die door de exploderende werkmieren werd geproduceerd. Hun kolonies kunnen duizenden individuen bevatten, en bewonen de bladertoppen van bomen die zo hoog zijn als 197 voet (60 meter), en bestrijken een gebied van ten minste 26.900 vierkante voet (2.500 vierkante meter), meldden de auteurs van de studie.

De onderzoekers besloten om C. explodens een modelsoort te maken – een waar wetenschappers naar kijken om conclusies te trekken over een grotere groep; in dit geval, exploderende mieren. Ze merkten op dat C. explodens-mieren “bijzonder geneigd waren tot zelfopoffering” in aanwezigheid van bedreigingen – waaronder binnendringende onderzoekers.

Om zichzelf op te blazen, trokken de roodbruine minder belangrijke werksters – allemaal steriele vrouwtjes – een deel van hun buik samen dat de gaster wordt genoemd. Ze klemden dit zo stevig vast dat het scheurde en een gele afscheiding uitspuwde die werd aangemaakt in de kaakklieren van de mieren en “een kenmerkende kruidachtige geur” had, aldus de studie.

En zelfmoordexplosies zijn niet de enige vreemde aanpassing bij C. explodens. Grote werksters – de grotere “soldaatmieren” die ook steriele vrouwtjes zijn – hebben vergrote koppen met opstaande schildachtige delen die cirkelvormig zijn en afgeplat aan de bovenkant. De vreemd gevormde koppen vormen een perfecte stop die de mieren gebruiken om openingen in hun nesten tijdelijk te blokkeren, schreven de wetenschappers.

De bevindingen werden vandaag (19 april) online gepubliceerd in het tijdschrift ZooKeys.

Oorspronkelijk artikel op Live Science.