Cultuurfeiten

Waar: Over de hele wereld beoefend, vooral in Haïti, West-Afrika & New Orleans door een bevolking ter grootte van Groot-Brittannië.
Waar gaat het over: Een daad van ‘liefdadigheid’ of een barbaarse poging om geld te verdienen aan mensenhandel
Dag van vandaag: Wordt nog steeds illegaal beoefend onder West-Afrikaanse stammen

Het woord Voodoo alleen al roept mysterieuze beelden op van zombies, plastic beeltenissen met spelden erin die lichamelijke schade kunnen aanrichten, en bizarre rituelen in het holst van de nacht waarbij bloederige offers worden gebracht. Een dergelijk mysterieus, ongrijpbaar en – voor de westerling – volkomen onbegrijpelijk geloofssysteem kon niet anders dan tot de verbeelding spreken. In 1929 werd het woord ‘zombie’ en het verband met de trance-achtige toestand van voodoobeoefenaars die door de geesten bezeten waren, in Amerika gekocht door William B. Seabrook in zijn boek ‘Magic Island’ over voodoo in Haïti.

In de films

Met de hulp van Hollywood en films als ‘The White Zombie’ (1932) of ‘Night of the Living Dead’ (1968), werden zombies bekend als lijken die uit de dood waren teruggebracht, en voodoo als iets kwaadaardigs en gevaarlijks. Zelfs James Bond kreeg te maken met de sinistere kracht van voodoo in de film ‘Live and Let Die’ uit 1973, toen hij te maken kreeg met de beruchte Mr Big en zijn vermogen om iemand te ‘vervloeken’ en de dood te veroorzaken. Bond bevindt zich midden in een bloedig en uitzinnig ritueel dat niets afdoet aan de waarheid dat voodoo voor het grootste deel niet wordt gebruikt voor kwaadaardige doeleinden, maar een manier is om de geesten te loven en in ruil daarvoor gunsten en genezing te verkrijgen. Voodoo heeft eeuwen van verkeerde voorstelling van zaken overleefd – een krachtige en duurzame religie die vandaag de dag wereldwijd meer dan 50 miljoen volgelingen heeft.

Rituelen en rituelen

Voodoo-rituelen en -praktijken variëren niet alleen tussen landen, maar ook tussen groepen, omdat ze zich in de loop der tijd hebben aangepast aan verschillende omstandigheden. De 400 jaar oude wortels liggen bij de Yaruba-stam uit een gebied in Afrika dat tegenwoordig Tongo, Benin, en delen van Nigeria omvat. Het algemene geloof was in één Opperwezen – de Grand Maitre en een groot aantal mindere goden, loa genaamd. Alle ceremonies zijn bedoeld om de loa te eren en gelukkig te houden, want zij hebben de macht om goed of kwaad op aarde te brengen.

Deze ceremonies, die vaak de hele nacht duren, gaan gepaard met veel gezang, tromgeroffel en gezang, meestal vergezeld van geschenken voor de goden – een fles jenever of palmwijn wordt op de grond gegoten, of er wordt een kip of geit geslacht. Het bloed van het dier kan worden gedronken om het zijn bovennatuurlijke krachten te geven, en de ziel van het dier wordt vrijgelaten zodat de loa het kan gebruiken om zichzelf te verjongen. Elke loa heeft zijn eigen voorkeursdier-offer en zijn eigen uitzinnige ritme en type trommel dat bespeeld moet worden om hem gelukkig te houden.

De heilige trommels worden altijd bespeeld in een orkest van drie; de kleinste trommel is de bula, de middelste trommel de segond en de grootste en krachtigste is de manman. De loa worden verondersteld de geesten te zijn van de grote krachten van het universum en het alledaagse leven zoals goed, kwaad en gezondheid, maar ook de geesten van dode voorouders. Hieruit ontstond oorspronkelijk het beeld van de “zombie”, want met behulp van een vakkundig bespeelde manman-drum kan een danser bezeten raken door de loa; hij beeft en stuiptrekt terwijl de geest zijn lichaam binnendringt en via hem communiceert met het hele dorp. Zij komen in een trance-achtige toestand die uren of zelfs dagen kan duren – een diep spiritueel fenomeen waarop een aanbidder jaren kan wachten om het mee te maken.

Vele huizen van Voodoo

Benin blijft het historische hart van Voodoo omdat vanaf deze kusten meer dan 1,5 miljoen West-Afrikanen tussen de 16e en 18e eeuw naar het buitenland werden verscheept om als slaven op de plantages van Haïti te werken. Alle inheemse godsdiensten werden verboden en de slaven werden gedoopt als katholieken, maar het geloof in de geesten bleek te sterk. De slaven vonden troost in hun gedeelde geloof en uitten zich op de enige manier die hen ter beschikking stond – zang en dans. Tijdens jaren van vervolging en strijd tegen de heersende klasse begon zich een nieuwe godsdienst te ontwikkelen, Voodau, waarin de stamgeloven werden samengevoegd maar waarin ook elementen van het opgelegde katholicisme werden opgenomen. Vandaag de dag is het niet ongewoon dat een katholiek in Haïti voodoo praktiseert. In feite zegt men daar: “Haïti is voor 80 procent katholiek en voor 100 procent Voodau”.

In Benin, net als in Haïti, was Voodoo jarenlang gedwongen ondergronds te gaan, maar tegenwoordig is het openlijk bloeiend. In 1996 riep de regering van Benin 10 januari uit tot Nationale Voodoo Dag. Duizenden mensen vierden feest met zang en dans onder leiding van het opperhoofd, Daagbo Hounon Houna, die een geit slachtte en een fles Royal Stork Gin in het zand goot als offerande aan de goden. Ook Haïti heeft een kalender van vieringen – het grootste is het Souvenance-festival dat op Goede Vrijdag wordt gehouden om de loa te vieren in een van Haïti’s grootste Voodoo-tempels; de Souvenance.

Voodoo-gemeenschappen zijn hecht, geleid door een enkele hougan (priester) of mambo (priesteres) die het absolute gezag over de gemeenschap hebben. Een van hun belangrijkste taken is het genezen van de zieken met behulp van een verscheidenheid aan kruiden, drankjes en rituelen. Onlangs maakte Mel B van de Spice Girls, toen zij in Benin aan het filmen was voor een Britse TV-documentaire over Voodoo op Channel 4, van de gelegenheid gebruik om een hougan te bezoeken en een ‘liefdesdrankje’ te halen voor mede-spice Emma Bunton. Jammer dat ze geen voodoo-spreuk kon oppikken om haar kwijnende muziekcarrière te helpen.

Het is in de genezing dat de beruchte voodoo-pop zijn wortels heeft. Oorspronkelijk afkomstig uit Afrika, werd een houten figuur genaamd een bocheo (“krachtpatser”) gemaakt met kleine pengaten. Dit punt van het lichaam werd dan een brandpunt voor energie om genezing te bevorderen. De plantage-eigenaren in Haïti vreesden deze poppen en verboden ze, zodat de slaven de figuren in het geheim maakten met katoen in plaats van hout.

Hoodoo in de Amerika’s

In Haïti werd Voodoo een bindende kracht onder de slaven en de boeren, maar vond ook zijn meer sinistere kant: de ‘Petro’ loa. In tegenstelling tot de zachtaardige, passieve ‘Rada’ loa van Afrika, zijn de Petro de ‘duistere geesten’. Het volk had een manier nodig om met de wreedheid van de slavernij om te gaan en de Petro geesten boden een bron van agressie en actie die een doel vond in de opstanden van 1791 en later in de verdrijving van de Fransen uit Haïti in 1804.

Velen van de Fransen vluchtten van Haïti naar Louisiana in het diepe zuiden van de Verenigde Staten en namen hun bedienden en slaven met zich mee. Opnieuw begon de Voodoo zich aan te passen aan een nieuwe situatie, waarbij het geloof van de Europese slaven werd samengevoegd en elementen van de inheemse Amerikaanse natuurfolklore werden opgenomen. Tegenwoordig is New Orleans de bakermat van deze nieuwe vorm van Afro-Amerikaanse godsdienst, beter bekend als Hoodoo. Hoodoo heeft zich in een aantal belangrijke opzichten van Voodoo afgescheiden en wordt door veel beoefenaars omschreven als folklore-magie in plaats van religie. In tegenstelling tot de Voodoo van Afrika en Haïti is er geen sterke hiërarchie of zijn er geen inwijdingsceremonies. De nadruk ligt op persoonlijke macht, gewoonlijk eerder voor magische dan voor medische doeleinden en als teken des tijds heeft een hoodoo-spreuk of “opdracht” beschrijvende namen als “Geld blijf bij mij” of “Hou van mij Olie”. Een van de bepalende kenmerken is het gebruik van een mojo-zak of bezweringshand – een flanellen zak die wordt gebruikt om de wortels, kruiden en andere merkwaardigheden te dragen die nodig zijn voor drankjes of rituelen.

Door de eeuwen heen heeft Voodoo degenen die er mee in aanraking komen zowel angst aangejaagd als geïntrigeerd. Geesten, liederen en rituelen variëren sterk in de Voodoo-gemeenschappen van de wereld, maar één generalisatie kan worden gemaakt: in tegenstelling tot populaire stereotypen is voodoo geen bron van kwaad en kwaadaardigheid, maar een bevordering van genezing.

Meer informatie

Rites of Passage
Een uittreksel uit het Time Europe magazine waarin een man in Benin terechtkomt op ‘National Voodoo Day’.

And the Dead Shall Rise…
Detailleerde bespreking van de vroege bioscoopfilms waarin zombies voorkomen.

Hoodoo
Alles wat je wilt weten over Hoodoo – wat het is, en wat het niet is.

Boeken

‘Do You do voodoo?: the real religion behind zombies and voodoo dolls’ door Shannon R. Turlington. (1999) London: South Street Press
Een geweldig makkelijk te lezen boek dat je grondig inleidt in de wereld van voodoo.

‘Culture and Customs of Haiti’ door J. Michael Dash
(2001) Greenwood Press
Briljant, gedetailleerd, boek om alles te lezen over Haïti en hoe het voodoo-geloof past in het dagelijks leven.

Main Image: Akodessewa marché des féticheurs waar Vodun (voodoo) fetisjen, poppen en amuletten worden verkocht aan gelovigen om de geesten ervan te overtuigen hen te helpen. – Lomé Togo, Dan Sloan, Flickr Creative Commons

Door Debbie Fabb