Voor het eerst is de gevederde staart van een 99 miljoen jaar oude dinosaurus in barnsteen bewaard gebleven. Dat is al opwindend genoeg, maar er is meer: deze dinosaurus had veren.
De 1,4-inch grote staart, beschreven in een artikel dat vandaag is gepubliceerd in het tijdschrift Current Biology, maakt deel uit van een schat aan fossielen die paleontologe Lida Xing van de China University of Geosciences vorig jaar ontdekte op een barnsteenmarkt in Myanmar, in Zuidoost-Azië. De staart behoort hoogstwaarschijnlijk toe aan een kleine gevederde dino die niet groter was dan een mus. De staart is zo klein dat het suggereert dat de dinosaurus een juveniel was; het dier stierf waarschijnlijk in het noordwesten van Myanmar voordat boomhars zijn staart omhulde.
Dit is niet de eerste aanwijzing over de veren van dinosaurussen. Immers, vogels zijn geëvolueerd van kleine, vleesetende dinosaurussen, theropoden genaamd. Fossiele afdrukken suggereren dat dinosaurussen veren hadden tijdens de Krijt periode, tussen 145 en 65 miljoen jaar geleden. Er waren ook afzonderlijke veren in barnsteen gevonden, maar zonder botten kon niemand met zekerheid zeggen dat de veren van dinosaurussen waren en niet van oude vogels.
Dit fossiel is echter de eerste keer dat een goed bewaarde dinosaurus in barnsteen werd gevonden. Het amber bewaarde de beenderen, zachte weefsels en veren van het dier, wat wetenschappers een ongekende blik geeft op hoe dinosaurusveren zich ontwikkelden.
“Je krijgt een heel fijne conservering, omdat het in barnsteen zit en in 3D is,” zegt Pete Makovicky, een curator van dinosaurussen in het Field Museum of Natural History die niet bij het onderzoek betrokken was. “Dat geeft een mogelijkheid om deze structuren echt te begrijpen, zowel in extreem detail als ook in drie dimensies.”
De onderzoekers analyseerden de staart met microscopen en CT-scans, en ontdekten dat de veren zich zijwaarts vanuit de staart uitspreidden als een frond. Ze waren waarschijnlijk donker aan de bovenkant, en bleek aan de onderkant.
Maar de grote ontdekking was dat zelfs deze primitieve veren klittenbandachtige haakjes hadden waarmee veren plat tegen elkaar konden liggen, barbules genoemd. Barbules, die nog steeds kunnen worden gevonden op hedendaagse vogels, maken het mogelijk veren aan elkaar te koppelen – het creëren van isolatie of een oppervlak ondoordringbaar voor de elementen. De ontdekking van vandaag suggereert dat barbules er al minstens 99 miljoen jaar geleden waren.
Het beslecht een voortdurend geschil over wanneer barbules verschenen tijdens de vetevolutie: één theorie was dat eerst de hoofdstam van de veer zich ontwikkelde om borstelige veren te creëren. Daarna vertakte die zich, en vertakte zich weer om uiteindelijk complexe veren met weerhaakjes te creëren. Maar het feit dat weerhaakjes aanwezig waren op zulke primitieve veren stelt die theorie op de proef. Ryan McKellar, een paleontoloog van het Royal Saskatchewan Museum en auteur van de studie, zegt dat ze meer monsters nodig hebben voordat ze iets definitiefs kunnen zeggen, omdat het maar om één dier gaat: “Het is niet zo dat het alle veren karakteriseert, het is één momentopname in de tijd.”
Wetenschappers ontdekten ook ijzer in het monster, waarschijnlijk afkomstig van de cellen van de dinosaurus. Dat betekent dat er nog sporen van het oorspronkelijke weefsel in het barnsteen bewaard kunnen zijn gebleven – wat ongebruikelijk zou zijn. De meeste in barnsteen gevatte fossielen ondergaan in de loop van duizenden jaren een proces waarbij de beenderen en het weefsel uiteindelijk worden vervangen door een koolstofmateriaal. “Het geeft ons een hint dat sommige van de rottingsproducten uit het bloed nog steeds gevangen zitten in de koolstoflaag die de huid vertegenwoordigt,” zegt McKellar.
Als er sporen zijn van de oorspronkelijke dinosauruscellen, kunnen McKellar en zijn collega’s op zoek gaan naar pigmenten, keratine, of andere materialen van het oorspronkelijke dier. Misschien krijgt hij binnenkort nog meer kansen om dat te doen. Xing is vorige week net terug van een andere succesvolle fossielenjachtexpeditie naar de barnsteenmarkten.
De ontdekking, hoewel spectaculair, heeft sommige dino-fans met gebroken hart achtergelaten.
Maar McKellar smeekt om te verschillen. “Het zou nog steeds angstaanjagend zijn om te worden achtervolgd door een struisvogel met tanden,” zegt hij.