Over de hele wereld hebben culturen creatieve manieren gevonden om met de dood om te gaan. In het oude China maakten ze grafsculpturen om complexe mausolea te vullen. Tijdens de Nederlandse Gouden Eeuw stelden kunstenaars de sterfelijkheid aan de orde in hun memento mori stillevens. En in het moderne Mexico vieren de mensen Día de los Muertos, een kleurrijke feestdag gewijd aan de dierbare overledenen.

Hoewel dit festival in de loop der eeuwen is geëvolueerd, blijft het een van Mexico’s meest historisch en cultureel belangrijke evenementen. Hier verkennen we de levendige geschiedenis en de kenmerkende tradities van de Dag van de Doden om de blijvende betekenis ervan te begrijpen.

Wat is Día de los Muertos?

Día de los Muertos (ook bekend als Día de Muertos) is een Mexicaanse feestdag. De viering vindt jaarlijks plaats op 31 oktober, 1 november en 2 november, en wordt gehouden om degenen die zijn overleden te eren.

Specifiek verwijst de term Día de los Muertos traditioneel naar 2 november, wanneer overleden volwassenen worden herdacht. 1 november – een dag die bekend staat als Día de los Inocentes (“Dag van de Onnozelen”) of Día de los Angelitos (“Dag van de Kleine Engelen”) – is gereserveerd voor baby’s en kinderen die zijn overleden, terwijl 31 oktober een dag van voorbereiding is. Maar “Día de los Muertos” wordt ook vaak gebruikt om het hele driedaagse feest aan te duiden.

Hoewel de specifieke tradities en rituelen rond de Dag van de Doden verschillen van regio tot regio, draait de viering over het algemeen rond het maken van een altaar, dat de deelnemers vullen met gestileerde skeletten, voedsel, en andere offers. Deze altaren zijn gewijd aan overleden dierbaren en zijn gemaakt om hen te helpen in het hiernamaals – een concept dat altijd centraal heeft gestaan in de feestdag.

Geschiedenis van de feestdag

Pre-Columbiaanse wortels

Zoals vele moderne feestdagen heeft de Dag van de Doden in de loop van honderden jaren vorm gekregen. Rituelen die doen denken aan de Dag van de Doden gaan terug tot de post-klassieke periode (1300 tot 1521) in het precolumbiaanse Mexico. In deze periode bloeide het Azteekse Rijk op en bracht een schat aan tradities met zich mee.

Zoals vele Meso-Amerikaanse volkeren beschouwden de Azteken rouw als een gebrek aan respect voor de doden. In plaats van te rouwen om het verlies van dierbaren, kozen zij ervoor hun geesten te eren, wat culmineerde in de vroegste editie van de Dag van de Doden.

Tijdens dit maandenlange festival verwelkomden de Azteken bezoek van gene zijde van het graf en vereerden zij Mictēcacihuātl, de godin van de onderwereld. Deze mythologische figuur staat historisch bekend als “de Vrouwe van de Doden.”

Oorspronkelijk vond dit feest plaats in augustus, de negende maand van de Azteekse kalender. Katholieke invloeden, meegebracht door veroveraars in de 16e eeuw, zorgden echter voor een verschuiving naar de huidige datum.

Katholieke invloeden

Na de Spaanse kolonisatie werd de Dag van de Doden geleidelijk beïnvloed door een andere feestdag ter ere van degenen die zijn gestorven: Allhallowtide. Dit driedaagse feest, geïnspireerd door heidense oogstfeesten, omvat All Hallow’s Eve, of Halloween, op 31 oktober, All Saints’ Day op 1 november, en All Souls’ Day op 2 november.

Deze katholieke invloed veranderde het religieuze aspect van het feest, hoewel het geworteld blijft in de Azteekse mythologie. La Calavera Catrina bijvoorbeeld – een seculier vrouwelijk skeletfiguur dat Día de los Muertos is gaan symboliseren – was geïnspireerd op Mictēcacihuātl.

Ultiem, een mix van katholieke en precolumbiaanse invloeden is duidelijk in het festival, en wordt het meest prominent gemaakt door de ofrenda.

De ofrenda

Op de Dag van de Doden wordt een ofrenda, of offerande, op een ritueel altaar geplaatst. Deze altaren, die een centrale plaats innemen in de viering, zijn te vinden in particuliere woningen, begraafplaatsen en kerken en verwelkomen de doden die terugkeren naar de aarde voor het driedaagse evenement.

Hoewel de Dag van de Doden vaak wordt vergeleken met Halloween, draait het niet om kattenkwaad of morbiditeit. In plaats daarvan richt het zich op het vieren van de doden – een esthetiek die wordt geïllustreerd door de feestelijke decoraties, pittig eten en drinken, respectvolle foto’s, symbolische kaarsen en attente snuisterijen.

Decoraties

Decoraties zijn bedoeld om degenen die zijn overleden op een jubelende manier te eren. Om dit te bereiken, verblinden ze vaak met felle kleuren en bevatten ze speelse doodshoofdmotieven.

Papel Picado

Gemaakt van technicolor vloeipapier, is papel picado (of “gebeiteld papier”) een vlag-achtige volkskunst geëvolueerd van een precolumbiaanse versie gemaakt van boomschors, die werd gebruikt door de Azteken om codices te compileren en religieuze plaatsen te versieren.

Flor de Muerto

Ofrendas bevatten ook vaak versgeknipte Flor de Muerto, feloranje en gele goudsbloemen die bedoeld zijn om de doden op te vrolijken met hun schitterende kleuren en zoete geur.

Calaveras

Kleurige schedels gemaakt van voorgevormde suikerpasta (bekend als calaveras) zijn een ander hoofdbestanddeel van het Decor van de Dag van de Doden. Deze kleine schedels zijn prachtig versierd met motieven als bloemen en spinnenwebben en vaak zijn de namen van de doden in folie of glazuur op hun voorhoofd geschreven. Sommige calavers zijn versierd met niet-eetbare versieringen, zoals kralen, lovertjes en veren, terwijl andere gemaakt zijn om te worden opgegeten.

Eten en drinken

Een altaar op de Dag van de Doden is gewoonlijk bedekt met eetbare offergaven waarvan de overledene in zijn vorige leven heeft genoten. Daarnaast bevatten de meeste ofrendas ook pan de muerto en sterke drankjes.

Pan de Muerto

Dit “brood van de doden” is een soort zoet broodje. Het is versierd met beenachtige versieringen, en is meestal op smaak gebracht met anijszaad en sinaasappelschil. Net als bij andere voedseloffers wordt aangenomen dat de bezoekende geesten de essentie van de Pan de Muerto absorberen en ervan genieten, hoewel het de levenden zijn die het fysiek nuttigen.

Sprankelende drankjes

Om de geesten te helpen ontspannen en van de festiviteiten te genieten, bieden mensen vaak alcoholische dranken aan zoals Tequila, Mezcal en Pulque, een drank gemaakt van gefermenteerd agavesap.

Foto’s

De meeste altaren zijn voorzien van foto’s die aangeven aan wie elke ofrenda is opgedragen. Vaak gaat het om een familielid, maar het onderwerp kan ook een vriend, beroemdheid of zelfs een geliefd huisdier zijn.

Kaarsen

Kaarsen worden gebruikt om de doden te herdenken en, symbolisch, om hen te helpen hun weg naar het altaar te vinden. Soms worden ze in kruisvorm neergezet, zowel om aan het kruisbeeld te herinneren als om als kompasroos te dienen, zodat zij zich kunnen oriënteren. Andere keren is hun opstelling echter dubbelzinnig.

Snoepgoed, speelgoed en andere voorwerpen

Om het altaar een persoonlijk tintje te geven, kunnen deelnemers voorwerpen toevoegen die eigendom waren van de dode of waarvan de dode vroeger heeft genoten, zoals kleding, sigaretten en speelgoed. Beeldjes van heiligen en andere religieuze figuren zijn populair, net als papier-maché en kleibeeldjes van skeletten.

Día de los Muertos Today

De Dag van de Doden blijft een belangrijk onderwerp in de hedendaagse cultuur, zowel in Mexico als daarbuiten. Naast het maken van altaren en het bijwonen van stadsfeesten, vieren mensen vandaag de dag vaak Día de los Muertos door zichzelf te schminken om eruit te zien als Calaveras, een look die ook talloze Halloweenkostuums heeft geïnspireerd.

In 2008 werd de feestdag zelfs toegevoegd aan de Representatieve Lijst van het Immaterieel Cultureel Erfgoed van de Mensheid van UNESCO, waardoor de betoverende erfenis voor de komende jaren is verzekerd en de aandacht wordt gevestigd op de inheemse wortels. “Deze ontmoeting tussen de levenden en de doden,” legt UNESCO uit, “bevestigt de rol van het individu binnen de samenleving en draagt bij aan het versterken van de politieke en sociale status van de inheemse gemeenschappen van Mexico.”