Krown-of-thorns starfish. Foto © Stacy Jupiter/Marine Photobank

Kroondoornzeesterren (COTS) (Acanthaster planci) zijn een natuurlijk voorkomende koraaleter (d.w.z. ze eten koraalpoliepen) op koraalriffen. Ze zijn bedekt met lange giftige stekels en variëren in kleur van paarsblauw tot roodgrijs tot groen. Ze zijn meestal 25-35 cm in diameter, hoewel ze tot 80 cm groot kunnen worden.

Kroondoornzeesterren komen voor in het hele Indo-Pacifische gebied, van de Rode Zee en de kust van Oost-Afrika, over de Stille en Indische Oceaan, tot de westkust van Centraal-Amerika. Roofdieren van de COTS zijn de reuzentritonslak (Charonia tritonis), de gestreepte kogelvis (Arothron hispidus), de mees-trekkervis (Balistoides viridescens), en de bultkopmaori lipvis (Cheilinus undulates).

Kroondoornzeesterren jagen op bijna alle koralen, en hun voedingsvoorkeuren en gedragspatronen variëren naar gelang van de populatiedichtheid, de beweging van het water en de samenstelling van de soorten. ref COTS voeden zich bij voorkeur met vertakkende en tafelkoralen (bijv, Acropora), die dezelfde geslachten zijn die het meest kwetsbaar zijn voor verbleking. Wanneer de dekking door vertakkingskoralen echter laag is door een overvloed aan COTS of door milieuomstandigheden, kunnen COTS andere koralen eten zoals Porites of foliose koralen (b.v. Montipora). Naast harde koralen kunnen COTS ook sponzen, zachte koralen, algen en korstvormende organismen eten.

COTS Uitbraken

Top: COTS op Acropora-tafel. Oud dood koraal rechts (grijs), overgaand in met algen begroeid (groenbruin), naar wit pas afgestorven koraal. Onder: COTS met wit voedingslitteken op koraal. Foto’s © The Nature Conservancy

Hoewel COTS van nature in lage aantallen voorkomen op koraalriffen, komen ze soms voor in hoge dichtheden die “uitbraken” worden genoemd. De natuurlijke dichtheid van COTS is 6-20 km2, dat is minder dan 1 per hectare. ref Een uitbraak wordt gewoonlijk gedefinieerd als 30 of meer volwassen zeesterren per hectare op riffen, ref of wanneer ze een zodanige dichtheid bereiken dat de zeesterren sneller koraalweefsel consumeren dan het koraal kan groeien. ref COTS kunnen levend koraal consumeren met een snelheid van 5-13 m2 per jaar. ref

Door incidentele uitbraken kunnen COTS een waardevolle rol spelen in rifecosystemen door te helpen bij het in stand houden van de diversiteit aan koraalsoorten. In sommige gevallen is de frequentie van de uitbraken en de daarmee gepaard gaande koraalsterfte ongeveer gelijk aan de groei- en herstelsnelheid van het koraal. ref COTS kunnen helpen ruimte te scheppen voor traaggroeiende massieve koralen, omdat COTS de voorkeur geven aan het eten van de sneller groeiende koralen. Antropogene en andere stress gecombineerd met frequentere uitbraken van COTS kunnen echter resulteren in aanzienlijke schade aan riffen, en COTS worden nu beschouwd als een belangrijke bron van koraalsterfte op het Great Barrier Reef in Australië. ref Gezonde riffen kunnen zich binnen 10 tot 20 jaar herstellen van uitbraken van COTS, maar aangetaste riffen die te maken hebben met een verscheidenheid aan stressfactoren en klimaatverandering zijn minder veerkrachtig en herstellen zich mogelijk niet tussen uitbraken. ref

COTS-uitbraken lijken de laatste decennia steeds vaker voor te komen en hebben wijdverspreide schade toegebracht aan koraalriffen in de Indo-Pacific.ref Dichte groepen COTS kunnen een rif ontdoen van 90% van het levende koraalweefsel. ref In de jaren 1970 deed zich op het noordelijke Great Barrier Reef een COTS-uitbraak voor die acht jaar aanhield. Deze uitbraak bereikte een hoogtepunt met ongeveer 1000 zeesterren per hectare, waardoor 150 riffen geen koraal meer hadden en 500 riffen beschadigd raakten. Op de Togian-eilanden in Centraal-Sulawesi, Indonesië, werd meer dan 80% van het koraal op een rif vernietigd door een uitbraak van COTS. Schade door COTS kan indirecte gevolgen hebben voor vispopulaties die voor hun habitat afhankelijk zijn van koraalriffen. Op het Great Barrier Reef zijn twee soorten vlindervissen die koraal eten en twee soorten planktonetende vissen dramatisch achteruitgegaan na uitbraken van COTS. ref

What Causes COTS Outbreaks?

Wetenschappers weten niet zeker wat de oorzaak is van uitbraken van COTS, maar een van de meest geaccepteerde hypothesen is dat COTS-uitbraken voornamelijk worden gecontroleerd door de beschikbaarheid van fytoplankton.Nutriëntenverrijking door de afspoeling van landbouwgrond kan leiden tot COTS-uitbraken omdat verhoogde nutriëntenniveaus fytoplanktonbloei veroorzaken die een noodzakelijke voedselbron vormt voor COTS-larven. ref In het Groot Barrièrerif bijvoorbeeld werden verdubbelde concentraties van groot fytoplankton in verband gebracht met een bijna 10-voudige toename van de ontwikkeling, groei en overleving van COTS-larven. Andere wetenschappers denken dat de uitbraken van COTS verband houden met de timing van El Niño-gebeurtenissen of worden veroorzaakt door het wegvangen van COTS-predatoren. ref

Bestrijding van COTS

Een duiker verzamelt de doornkroonster tijdens een schoonmaakactie in het kader van Project AWARE op het eiland Tenggol in Maleisië. Foto © 2010 Mohd Halimi Abdullah/Marine Photobank

Er zijn programma’s ontwikkeld om COTS onder controle te houden. Methoden voor de bestrijding van de COTS zijn onder meer het aan land brengen en begraven van zeesterren, injecteren met perslucht, bakken in de zon, injecteren met giftige chemicaliën (bijv. formaline, ammoniak, kopersulfaat) en het bouwen van onderwaterhekken om de verplaatsing van COTS te controleren. De aanbevolen methode op het Groot Barrièrerif is het injecteren van galzouten in de zeesterren, waardoor de zeester doodgaat maar het omringende rifecosysteem niet wordt aangetast. ref Mechanische methoden om COTS te bestrijden zijn duur en arbeidsintensief, en zijn dus alleen gerechtvaardigd in kleine riffen met een grote sociaal-economische of biologische betekenis, zoals belangrijke paaiplaatsen, toeristische attracties, of gebieden met een extreem grote biodiversiteit. ref