Coeliakie is een spijsverteringsaandoening die de dunne darm beschadigt en de opname van voedingsstoffen uit voedsel belemmert. Coeliakiepatiënten kunnen niet tegen een eiwit dat gluten wordt genoemd en dat voorkomt in tarwe, rogge, gerst en mogelijk haver. Wanneer mensen met coeliakie voedsel eten dat gluten bevat, reageert hun immuunsysteem door de dunne darm te beschadigen. Met name de kleine vingervormige uitsteeksels, villi genaamd, op de bekleding van de dunne darm gaan verloren. Voedingsstoffen uit voedsel worden via deze darmvlokken in de bloedbaan opgenomen. Zonder darmvlokken raakt iemand ondervoed – ongeacht de hoeveelheid voedsel die wordt gegeten.

Omdat het lichaamseigen immuunsysteem de schade veroorzaakt, wordt coeliakie beschouwd als een auto-immuunziekte. Het wordt echter ook geclassificeerd als een ziekte van malabsorptie omdat voedingsstoffen niet worden geabsorbeerd. Coeliakie is ook bekend onder de namen coeliakie-sprue, nontropische sprue en glutengevoelige enteropathie.

Coeliakie is een genetische ziekte, wat betekent dat de ziekte in families voorkomt. Soms wordt de ziekte uitgelokt – of wordt de ziekte voor het eerst actief – na een operatie, zwangerschap, bevalling, virusinfectie of ernstige emotionele stress.

Wat zijn de symptomen?

De villi op de bekleding van de dunne darm helpen bij de opname van voedingsstoffen.

Celiac disease heeft verschillende gevolgen voor mensen. Sommige mensen krijgen de symptomen als kind, anderen als volwassene. Een factor die een rol speelt bij het tijdstip en de ontwikkeling van coeliakie is of en hoe lang iemand borstvoeding heeft gekregen – hoe langer borstvoeding wordt gegeven, hoe later de symptomen van coeliakie optreden en hoe atypischer de symptomen zijn. Andere factoren zijn de leeftijd waarop men glutenhoudende voedingsmiddelen is gaan eten en de hoeveelheid gluten die wordt gegeten.

Symptomen kunnen zich al dan niet voordoen in het spijsverteringsstelsel. De ene persoon kan bijvoorbeeld diarree en buikpijn hebben, terwijl een andere persoon prikkelbaarheid of depressie heeft. Prikkelbaarheid is zelfs een van de meest voorkomende symptomen bij kinderen.

Symptomen van coeliakie kunnen een of meer van de volgende zijn:

• terugkerende buik opgeblazen gevoel en pijn
• chronische diarree
• gewichtsverlies
• bleek, vieze-stinkende ontlasting
• onverklaarbare anemie (laag aantal rode bloedcellen)
• gas
• beenpijn
• gedragsveranderingen
• spierkrampen
• vermoeidheid
• vertraagde groei
• gebrek aan gedijen bij zuigelingen
• gewrichtspijn
• aanvallen
• stekende gevoelloosheid in de benen (door zenuwbeschadiging)
• paleuze zweertjes in de mond, de zogenaamde aften
• pijnlijke huiduitslag, de zogenaamde dermatitis herpetiformis
• verkleuring van de tanden of verlies van glazuur
• gemiste menstruaties (vaak door overmatig gewichtsverlies)

Aemie, vertraagde groei en gewichtsverlies zijn tekenen van ondervoeding – het niet binnenkrijgen van voldoende voedingsstoffen. Ondervoeding is een ernstig probleem voor iedereen, maar vooral voor kinderen, omdat zij voldoende voeding nodig hebben om zich goed te kunnen ontwikkelen.

Sommige mensen met coeliakie hebben misschien geen symptomen. Het onbeschadigde deel van hun dunne darm is in staat voldoende voedingsstoffen op te nemen om symptomen te voorkomen. Mensen zonder symptomen lopen echter nog steeds risico op de complicaties van coeliakie.

Hoe wordt coeliakie gediagnosticeerd?

De diagnose van coeliakie kan moeilijk zijn omdat sommige symptomen lijken op die van andere ziekten, waaronder het prikkelbare darmsyndroom, de ziekte van Crohn, colitis ulcerosa, diverticulose, darminfecties, chronisch vermoeidheidssyndroom en depressie.

Onlangs ontdekten onderzoekers dat mensen met coeliakie hogere dan normale niveaus van bepaalde antilichamen in hun bloed hebben. Antilichamen worden door het immuunsysteem aangemaakt als reactie op stoffen die het lichaam als bedreigend ervaart. Om coeliakie te diagnosticeren, testen artsen het bloed om het niveau van antilichamen tegen endomysium en weefseltransglutaminase te meten.

Als de tests en symptomen wijzen op coeliakie, kan de arts een klein stukje weefsel uit de dunne darm verwijderen om te controleren op beschadiging van de darmvlokken. Dit wordt gedaan in een procedure die biopsie wordt genoemd: de arts brengt een lange, dunne buis, een endoscoop genaamd, via de mond en maag in de dunne darm, en neemt vervolgens een stukje weefsel met behulp van instrumenten die door de endoscoop worden geleid. Biopsie van de dunne darm is de beste manier om coeliakie vast te stellen.

Screening

Screening op coeliakie houdt in dat asymptomatische mensen worden getest op de antilichamen (zie hierboven). Amerikanen worden niet routinematig gescreend op coeliakie. Omdat coeliakie echter erfelijk is, moeten familieleden, met name eerstegraads verwanten van mensen bij wie de diagnose is gesteld, mogelijk wel op de ziekte worden getest. Ongeveer 10 procent van de eerstegraads verwanten (ouders, broers en zussen of kinderen) van een getroffen persoon zal de ziekte ook hebben. Hoe langer iemand onbehandeld blijft, hoe groter de kans op ondervoeding en andere complicaties.

Wat is de behandeling?

De enige behandeling voor coeliakie is het volgen van een glutenvrij dieet, dat wil zeggen het vermijden van alle voedingsmiddelen die gluten bevatten. Bij de meeste mensen zal het volgen van dit dieet de symptomen stoppen, bestaande darmschade genezen en verdere schade voorkomen. Verbeteringen beginnen binnen enkele dagen na het begin van het dieet, en de dunne darm is meestal volledig genezen – dat wil zeggen de darmvlokken zijn intact en werken in 3 tot 6 maanden. (Voor oudere volwassenen kan het tot 2 jaar duren.)

Het glutenvrije dieet is een levenslange vereiste. Het eten van gluten, in welke kleine hoeveelheid dan ook, kan de darm beschadigen. Dit geldt voor iedereen met de ziekte, ook voor mensen die geen merkbare symptomen hebben. Afhankelijk van iemands leeftijd bij diagnose, kan het zijn dat sommige problemen, zoals vertraagde groei en verkleuring van de tanden, niet verbeteren.

Een klein percentage van mensen met coeliakie wordt niet beter van het glutenvrije dieet. Deze mensen hebben vaak ernstig beschadigde darmen die niet kunnen genezen, zelfs niet nadat ze gluten uit hun dieet hebben verwijderd. Omdat hun darmen niet genoeg voedingsstoffen opnemen, moeten zij soms intraveneuze voedingssupplementen krijgen. Behandelingen met geneesmiddelen worden geëvalueerd voor coeliakie die niet reageert. Deze patiënten moeten mogelijk worden onderzocht op complicaties van de ziekte.

Het glutenvrije dieet

Een glutenvrij dieet betekent het vermijden van alle voedingsmiddelen die tarwe (inclusief spelt, triticale en kamut), rogge, gerst en mogelijk haver bevatten – met andere woorden, de meeste granen, pasta, granen en veel bewerkte voedingsmiddelen. Ondanks deze beperkingen kunnen mensen met coeliakie een goed uitgebalanceerd dieet volgen met een verscheidenheid aan voedingsmiddelen, waaronder brood en pasta. In plaats van tarwemeel kunnen mensen bijvoorbeeld aardappel-, rijst-, soja- of bonenmeel gebruiken. Of ze kunnen glutenvrij brood, pasta en andere producten kopen bij speciale voedingsbedrijven.

Of mensen met coeliakie haver moeten vermijden, is omstreden omdat sommige mensen haver hebben kunnen eten zonder een reactie te krijgen. Wetenschappers doen studies om uit te vinden of mensen met coeliakie haver kunnen verdragen. Totdat de studies zijn afgerond, moeten mensen met coeliakie het advies van hun arts of diëtist over het eten van haver opvolgen.

Persenvlees, vis, rijst, fruit en groenten bevatten geen gluten, dus mensen met coeliakie kunnen zoveel van deze voedingsmiddelen eten als ze willen. Hieronder staan voorbeelden van voedingsmiddelen die veilig zijn om te eten en van voedingsmiddelen die dat niet zijn.

Het glutenvrije dieet is ingewikkeld. Het vereist een compleet nieuwe benadering van eten die iemands hele leven beïnvloedt. Mensen met coeliakie moeten uiterst voorzichtig zijn met wat ze kopen voor de lunch op school of op het werk, eten op cocktailparty’s, of uit de koelkast pakken voor een middernachtelijke snack. Uit eten gaan kan een uitdaging zijn als de persoon met coeliakie leert om het menu nauwkeurig te onderzoeken op voedingsmiddelen met gluten en de ober of chef-kok te vragen naar mogelijke verborgen bronnen van gluten. Verborgen bronnen van gluten zijn additieven, conserveringsmiddelen en stabilisatoren in bewerkte voedingsmiddelen, geneesmiddelen en mondwater. Als de ingrediënten niet zijn gespecificeerd, kunt u dit bij de fabrikant van het product navragen. Met wat oefening wordt het screenen op gluten een tweede natuur.

Een diëtist, een gezondheidsdeskundige die gespecialiseerd is in voeding, kan mensen helpen met het aanleren van hun nieuwe dieet. Ook steungroepen zijn bijzonder nuttig voor pas gediagnosticeerde mensen en hun gezinnen als ze leren om zich aan te passen aan een nieuwe manier van leven.

The Gluten-Free Diet: Enkele voorbeelden

Hieronder staan voorbeelden van voedingsmiddelen die zijn toegestaan en die moeten worden vermeden bij het eten van glutenvrij. Let op: dit is geen volledige lijst. Mensen worden aangemoedigd om glutenvrije voedingskeuzes te bespreken met een arts of diëtist die gespecialiseerd is in coeliakie. Het is ook belangrijk om alle ingrediëntenlijsten zorgvuldig te lezen om er zeker van te zijn dat het voedsel geen gluten bevat.

Vervangers voor een glutenvrij dieet

	Kies deze voedingsmiddelen/dranken	VERMIJD deze voedingsmiddelen/dranken
Brood/granen	Brood en broodjes gemaakt van arrowroot, johannesbrood-, maïs-, erwten-, aardappel-, rijst-, sorghum-, soja-, of tapiocazetmeel of -bloem; pure maïstortilla’s, maïsmeel, hominy, grutten, popcorn; aardappelen, aardappelchips; verrijkte rijst, rijstnoedels, wilde rijst, rijstwafels, gepofte rijst, Kellogg’s Sugar Pops, Post’s Fruity and Chocolate Pebbles, of room van rijst.	Brood en broodjes van tarwe, rogge, haver, gerst, boekweit, durum, of graham; commerciële mengsels voor biscuits, cornbread, muffins, pannenkoeken, wafels; tarwekiemen; zemelen; bulgar; gierst, triticale; crackers; pretzels; gierst; melba toast; matzo; broodkruimels; gebak; pizzadeeg; gewone noedels, spaghetti, macaroni en andere deegwaren; knoedels; granen die mout of moutaroma’s op basis van gerst bevatten; granen die tarwe, rogge, haver, gerst, zemelen, boekweit of bulgar bevatten.
Fruiten/Groenten	Alle gewone, verse, bevroren, ingeblikte of gedroogde vruchten; vruchtensappen; verse, bevroren of ingeblikte groenten; witte en zoete aardappelen; yams.	Alle ingedikte of bereide vruchten; alle gecreamde of gepaneerde groenten; in de handel bereide groenten met roomsaus of kaassaus.
Vlees/ vleesloze eiwitten	Alle vers vlees, gevogelte, vis en schaaldieren; gedroogde erwten en bonen; noten; pindakaas; sojaproteïne-vleesvervangers (zonder vulstoffen); tofu.	Gebraden vis of vlees zoals gehaktbrood, gehaktpasteitjes, kroketten, Zwitserse biefstuk; vlees bereid met tarwe, rogge, haver, gerst of glutenstabilisatoren zoals frankfurters, vleeswaren, sandwichspreads, worstjes en ingeblikt vlees.
zuivel	hele, 2%-, magere, droge, geëvaporeerde of gecondenseerde melk; yoghurt (behalve met graansmaak); room; Amerikaanse kaas, en alle oude kaassoorten zoals Cheddar, Zwitserse en Parmezaanse kaas.	Commerciële chocolademelk en -dranken; moutmelk; creamers zonder zuivel; graandranken zoals Postum en Ovaltine; smeltkaas en smeerbare kaas.

Vetten en oliën	Boter, margarine, plantaardige oliën; zelfgemaakte sladressings.	Commerciële sladressing, en mayonaise; jus en roomsauzen ingedikt met bloem.
zoetwaren	bruine en witte suiker; gelatine; gelei, jam, honing, melasse; vruchtenijs.	bereide koekjes- en cakemixen; donuts en gebak; roomijs (met glutenstabilisator); ijshoorntjes; pasteien; broodpudding; met meel verdikte pudding;
dranken	zuivere koffie; thee; koolzuurhoudende dranken (met uitzondering van wortelbier); vruchtendranken; mineraalwater en koolzuurhoudend water; wijnen en rums zonder alcohol, saki; vermouth; cognac.	Instantkoffie; drankmengsels; voedingssupplementen; alcoholhoudende dranken op basis van graankorrels zoals gin, whisky, wodka; sherry, versterkte wijn, bier, ale, en moutlikeur.
Snoepgoed	Zout; peper; kruiden en specerijen; zuivere cacao; kleurstoffen voor voedingsmiddelen; extracten van smaakstoffen voor voedingsmiddelen; mononatriumglutamaat.	Alle specerijen bereid met tarwe, rogge, haver of gerst zoals sommige soorten ketchup, chilisaus, sojasaus, mosterd, gebottelde vleessauzen, mierikswortel, sommige droge kruidenmengsels, augurken, steaksaus, gedistilleerde witte azijn; soepbouillon en boullion.

Granen worden gebruikt bij de verwerking van veel voedingsmiddelen, dus lees de etiketten zorgvuldig. De volgende tips helpen u om “verborgen gluten” op voedseletiketten te vinden:

Waar moet u zoeken naar ‘verborgen gluten’

Ingrediënt	Verwerkt
Gehydrolyseerd Plantaardige Proteïne (HVP) of Getexturiseerde Plantaardige Proteïne	Alleen die van soja of maïs
Meel of graanproducten	Die van rijst, maïsaardappel of soja
eiwitten	soja of maïs
mout of moutaroma’s	die afgeleid zijn van maïs
Zetmeel	Alleen
Gemodificeerd zetmeel of gemodificeerd voedingszetmeel	Geworteld, maïs, aardappel, tapioca, maïs.
Groentenpitmeel	Carob of johannesbroodboon; cellulose of suikergom; gomacacia, arabische tragacanth of xanthaan
Sojasaus, sojasaus vaste stoffen	Die zonder tarwe

Voorbeeldmenu: Gluten-Vrij Dieet

ontbijt	lunch	diner	snack
6oz appelsap

1 c gepofte rijstgranen

8 oz 1% melk

1 sneetje glutenvrij brood, geroosterd

1 theelepel margarine

1 el gelei

1 c koffie

1 oz room

2 theelepels suiker2 oz geroosterde kalkoenfilet

2 sneetjes glutenvrij brood

sla partje

2 plakjes tomaat

1 middelgrote appel

½ kopje wortel sticks

&Mac189; kopjes paprika

8 oz 1% melk3 oz gebraden varkenskotelet

1 kop wilde rijst

&Mac189; kop gekookte asperges

&Mac189; kop gefruite gelatine

1 snee glutenvrij brood

1 theelepel margarine

12 oz ijsthee

2 theelepels suiker6 kopjes magere magnetronpopcorn

12 oz mineraalwater

Dit voorbeeldmenu biedt het volgende:

Calorieën: 2013

Vetten: 64 gram

Eiwitten: 80 gram

Natrium: 1273 mg

Koolhydraten: 286 gram

Kalium: 2779 mg

Wat zijn de complicaties van coeliakie?

Aantasting van de dunne darm en de daaruit voortvloeiende problemen met de opname van voedingsstoffen brengen een persoon met coeliakie in gevaar voor verschillende ziekten en gezondheidsproblemen:

• Lymfoom en adenocarcinoom zijn vormen van kanker die zich in de darm kunnen ontwikkelen.
• Osteoporose is een aandoening waarbij de botten zwak en broos worden en vatbaar zijn voor breuken. Slechte calciumopname is een factor die bijdraagt aan osteoporose.
• Miskraam en aangeboren misvorming van de baby, zoals neurale buisdefecten, zijn risico’s voor onbehandelde zwangere vrouwen met coeliakie vanwege malabsorptie van voedingsstoffen.
• Een korte gestalte ontstaat wanneer coeliakie bij kinderen de opname van voedingsstoffen verhindert tijdens de jaren waarin voeding cruciaal is voor de normale groei en ontwikkeling van een kind. Kinderen die worden gediagnosticeerd en behandeld voordat hun groei stopt, kunnen een inhaalperiode doormaken.
• Aanvallen, of convulsies, zijn het gevolg van onvoldoende absorptie van foliumzuur. Gebrek aan foliumzuur veroorzaakt de vorming van calciumafzettingen, calcificaties genaamd, in de hersenen, die op hun beurt aanvallen veroorzaken.

Hoe vaak komt coeliakie voor?

Acoeliakie is de meest voorkomende erfelijke ziekte in Europa. In Italië heeft ongeveer 1 op de 250 mensen en in Ierland ongeveer 1 op de 300 mensen coeliakie. De diagnose wordt zelden gesteld bij Afrikaanse, Chinese en Japanse mensen.

Er zijn naar schatting 1 op de 4.700 Amerikanen met coeliakie gediagnosticeerd. Sommige onderzoekers vragen zich af hoe coeliakie zo zeldzaam kan zijn in de Verenigde Staten, aangezien het erfelijk is en veel Amerikanen afstammen van Europese etnische groepen bij wie de ziekte veel voorkomt. Een recent onderzoek waarbij willekeurige bloedmonsters van het Rode Kruis werden getest op coeliakie suggereert dat maar liefst 1 op de 250 Amerikanen coeliakie zou kunnen hebben. Coeliakie zou in de Verenigde Staten om een aantal redenen ondergediagnosticeerd kunnen zijn:

• De symptomen van coeliakie kunnen aan andere problemen worden toegeschreven.
• Veel artsen zijn niet goed op de hoogte van de ziekte.
• Nauwelijks een handvol laboratoria in de VS zijn ervaren en deskundig in het testen op coeliakie.

Diseases Linked to Celiac Disease

People with celiac disease tend to have other auto-immune diseases as well, waaronder

• dermatitis herpetiformis
• thyreoïdie
• systemische lupus erythematosus
• diabetes type 1 – leverziekte
• collageen vasculaire ziekte
• reumatoïde artritis
• syndroom van Sjögren

Dermatitis Herpetiformis

Dermatitis herpetiformis (DH) is een ernstige jeukende, blaarvormende huidziekte veroorzaakt door glutenintolerantie. DH is verwant aan coeliakie omdat beide auto-immuunziekten zijn die worden veroorzaakt door glutenintolerantie, maar het zijn afzonderlijke ziekten. De uitslag komt meestal voor op de ellebogen, knieën en billen. Hoewel mensen met DH meestal geen spijsverteringssymptomen hebben, hebben ze vaak wel dezelfde darmschade als mensen met coeliakie. De diagnose DH wordt gesteld door middel van een huidbiopsie, waarbij een klein stukje huid in de buurt van de huiduitslag wordt weggenomen en onderzocht op de aanwezigheid van IgA-antilichamen. DH wordt behandeld met een glutenvrij dieet en medicijnen om de uitslag onder controle te houden, zoals dapsone of sulfapyridine. De behandeling met medicijnen kan enkele jaren duren.

Punten om te onthouden

• Mensen met coeliakie kunnen geen gluten verdragen, een eiwit in tarwe, rogge, gerst, en mogelijk haver.
• Coeliakie beschadigt de dunne darm en belemmert de opname van voedingsstoffen.
• Behandeling is belangrijk omdat mensen met coeliakie complicaties kunnen ontwikkelen zoals kanker, osteoporose, bloedarmoede en epileptische aanvallen.
• Een persoon met coeliakie kan al dan niet symptomen hebben.- De diagnose omvat bloedonderzoek en biopsie.
• Omdat coeliakie erfelijk is, moeten familieleden van een persoon met coeliakie mogelijk worden getest.
• Celeliakie wordt behandeld door alle gluten uit het dieet te elimineren. Het glutenvrije dieet is een levenslange vereiste.