Inleiding

Tijdens de uitvoering van een trial kunnen zich veel verschillende problemen voordoen die ingrijpende besluitvorming door de Data Safety Monitoring Board (DSMB) noodzakelijk kunnen maken. Gegevens van proeven en tussentijdse analyses maken vaak een herbeoordeling nodig van de wetenschappelijke validiteit van de proef, wat klinisch zinvol is en wat ethisch verantwoord is. Dit kan gevolgen hebben zoals de wijziging van:

• het studieprotocol,
• de proefrationale,
• procedurele aspecten,
• inclusie- en exclusiecriteria,
• medicatie en de te gebruiken dosis.

Wanneer blijkt dat de oorspronkelijke beoordeling van de voordelen/risico’s voor de deelnemer niet langer gunstig is, of wanneer het gunstige effect zo duidelijk is dat het onethisch is de behandeling niet aan alle deelnemers te geven, kan de proef voortijdig worden beëindigd.

Dit alles vereist voortdurende observatie van de deelnemers aan de klinische proef en algemeen toezicht op de uitvoering van de studie. Om deze voortdurende observatie te waarborgen, implementeren en onderhouden opdrachtgevers monitoringprocessen voor de proeven.

Waarom gegevens monitoren op veiligheid?

In een klinische proef worden veel gegevens verzameld. Deze worden voortdurend bewaakt om ervoor te zorgen dat de rechten en het algehele welzijn van de deelnemers aan het onderzoek worden gewaarborgd. Hiertoe behoort ook het opzetten van rapportageprocessen die aangeven of er sprake is van een veiligheidskwestie die onmiddellijke aandacht behoeft – bijvoorbeeld een onverwacht veiligheidssignaal.

Wat is een veiligheidssignaal?

Als uit de gegevens bezorgdheid naar voren komt, is er sprake van een veiligheidssignaal. Een veiligheidssignaal wijst op een causaal verband tussen de interventie en een ongewenste voorval of een reeks gerelateerde voorvallen, dat sterk genoeg wordt geacht om verdere actie te rechtvaardigen.

Wat zijn Data Safety Monitoring Boards?

Een Data Safety Monitoring Board (DSMB) is een groep van onafhankelijke personen, buiten de proef, die deskundig zijn op relevante gebieden. Zij beoordelen regelmatig de verzamelde gegevens van een of meer lopende klinische proeven en adviseren de sponsor over:

• De blijvende veiligheid van de deelnemers aan de proef.
• De blijvende geldigheid van de proef.
• De blijvende wetenschappelijke verdienste van de proef.
• De blijvende wetenschappelijke verdienste van de proef.

Is voor elk klinisch onderzoek een Data Safety Monitoring Board nodig?

Hoewel veiligheidsmonitoring een essentieel en integraal onderdeel van elk onderzoek is, is niet voor alle klinische studies een Data Safety Monitoring Board (DSMB) nodig. De oprichting van een DSMB kan van cruciaal belang zijn voor studies die tot doel hebben:

• levens te redden.
• De veiligheid te bewaken in geval van langetermijnonderzoeken, zelfs bij niet-levensbedreigende ziekten.
• Het risico van een belangrijke ongunstige gezondheidsuitkomst te verminderen.

DSMB’s zijn met name van belang bij studies waarbij tussentijdse gegevensanalyse vereist is om de veiligheid van onderzoeksdeelnemers te waarborgen.

Karakteristieken van Data Safety Monitoring Boards

Het belangrijkste kenmerk van een Data Safety Monitoring Board (DSMB) is dat deze vrij moet zijn van enige politieke, sociale, professionele, markt- of financiële invloed.

De leden van de DSMB worden geselecteerd en benoemd door de sponsor, maar zij moeten volledig onafhankelijk zijn van enige band met de proef, de sponsor of enige andere activiteit of entiteit die hun objectiviteit zou kunnen beïnvloeden.

De omvang en samenstelling van de DSMB is afhankelijk van de proef. Er zijn altijd leden met klinische en statistische ervaring, en vaak zijn er ook leden met deskundigheid op het gebied van ethiek en het specifieke ziektegebied. De voorwaarden voor de benoeming van personen in de DSMB moeten transparant zijn, en de procedures van de DSMB moeten duidelijk omschreven en goed gedocumenteerd zijn.

Worden patiënten opgenomen in Data Safety Monitoring Boards?

De opname van deskundige patiënten of andere vertegenwoordigers van patiëntenorganisaties in Data Safety Monitoring Boards (DSMB’s) is een betrekkelijk recente ontwikkeling. Wanneer zij worden opgenomen, zijn de patiëntenvertegenwoordigers gelijkwaardige deelnemers van de DSMB en is hun werk aan strikte geheimhouding gebonden. Patiëntenvertegenwoordigers in DSMB’s helpen de belangen van de patiënten en deelnemers te beschermen met waardevolle input zoals de ervaring van de patiënt met de betreffende ziekte.

Hoe werken Data Safety Monitoring Boards?

De oprichting en het beheer van de Data Safety Monitoring Board (DSMB) wordt voorgeschreven door een document (charter) dat door de sponsor is opgesteld. De DSMB komt bijeen wanneer aan vooraf vastgestelde analysepunten is voldaan – bijvoorbeeld wanneer 50% van de deelnemers aan de proef zes maanden behandeling heeft bereikt.

Op dat moment dient de sponsor een rapport in bij de DSMB dat in het licht van specifieke vragen moet worden bestudeerd. Gewoonlijk ontvangt de DSMB alleen de deelverzameling van gegevens die relevant is voor de vragen die hij overweegt. Deze gegevens worden opgeschoond en geanalyseerd, vaak nog geblindeerd. De DSMB kan verzoeken om meer gegevens voor analyse of om de blindering te verbreken volgens regels die in het handvest zijn vastgelegd. In het handvest moet duidelijk worden vermeld welke leden van de DSMB toegang mogen hebben tot eventuele niet-geblindeerde gegevens.

De DSMB analyseert de gegevens vervolgens zorgvuldig en rigoureus en komt tot een aanbeveling, bij voorkeur na het bereiken van consensus. Dit proces moet zorgvuldig worden gedocumenteerd om transparantie en ethische juistheid te waarborgen. De aanbevelingen van de DSMB moeten duidelijk worden onderbouwd en de motivering ervan gedocumenteerd.