De nieuwe Luc Besson-film Lucy, met Scarlett Johansson in de hoofdrol, gaat morgen in het hele land in première. De film is gebaseerd op de onsterfelijke mythe dat we slechts 10 procent van onze hersenen gebruiken. Johansson’s personage krijgt medicijnen geïmplanteerd die haar toegang geven tot 100 procent van haar hersencapaciteit. Vervolgens kan ze in een oogwenk Chinees leren, slechteriken in elkaar slaan en auto’s gooien met haar geest (naast andere nieuwe talenten). Morgan Freeman speelt neurowetenschapper professor Norman, die zijn carrière heeft opgebouwd rond de 10 procent-claim. “Geschat wordt dat de meeste mensen slechts 10 procent van de capaciteit van de hersenen gebruiken,” zegt hij, “Stel je voor dat we 100 procent konden gebruiken.”

Toevallig heb ik een boek geschreven over hersenmythes (Great Myths of the Brain; komt in november uit). Ik dacht dat ik zou gebruiken wat ik heb geleerd om u een 60-seconden uitleg over de 10 procent mythe.

Niemand weet het zeker. Een populaire theorie is dat de journalist Lowell Thomas de mythe heeft helpen verspreiden in zijn voorwoord bij Dale Carnegie’s block-buster zelfhulpboek How to Win Friends and Influence People. Thomas citeerde de briljante Amerikaanse psycholoog William James verkeerd door te zeggen dat de gemiddelde persoon “slechts 10 procent van zijn latente mentale capaciteiten ontwikkelt”. In feite had James het vager over onze “latente mentale energie”. Anderen hebben beweerd dat Einstein zijn intellectuele begaafdheid toeschreef aan het feit dat hij meer dan 10 procent van zijn hersenen kon gebruiken, maar dit is zelf een mythe. Een andere mogelijke bron van de 10 procent mythe is neurochirurg Wilder Penfield’s ontdekking in de jaren 1930 van “stille cortex” – hersengebieden die geen functie leken te hebben toen hij ze met elektriciteit stimuleerde. We weten vandaag dat deze gebieden functioneel zijn.

Nee, de film Limitless uit 2011, met Bradley Cooper in de hoofdrol, was gebaseerd op hetzelfde idee, behalve dat het precieze cijfer op 20 procent werd geplaatst. Cooper’s karakter neemt een pil die hem toegang geeft tot de volledige 100%. Zowel in de film Defending Your Life (1991) (met dank aan A Voice in The Wilderness voor het signaleren van deze film in de comments) als in Flight of the Navigator (1986) wordt beweerd dat de meesten van ons maar een fractie van hun hersenen gebruiken. De mythe wordt ook aangehaald in de tv-serie Heroes, om te verklaren waarom sommige mensen speciale krachten hebben.

Blijkbaar wel. In 2012 bleek bijvoorbeeld uit een enquête onder schoolleraren in Groot-Brittannië en Nederland dat respectievelijk 48 en 46 procent de mythe onderschreef. Vorig jaar bleek uit een Amerikaans onderzoek van de Michael J Fox Foundation for Parkinson’s Research dat 65 procent van de mensen in de mythe geloofde.

Er is zeker geen waarheid in het idee dat we slechts 10 procent van onze neurale materie gebruiken. Moderne hersenscans tonen activiteit door het hele orgaan, zelfs als we rusten. Kleine hersenbeschadigingen kunnen verwoestende gevolgen hebben – niet wat je zou verwachten als we 90 procent reservecapaciteit hadden. Denk ook aan de situatie waarin neuraal weefsel dat een ledemaat vertegenwoordigt, overbodig wordt door het verlies van dat ledemaat. Naburige gebieden nemen dat weefsel heel snel in dienst voor nieuwe functies, bijvoorbeeld om andere lichaamsregio’s te vertegenwoordigen. Dit toont aan hoe gemakkelijk de hersenen al het beschikbare neurale weefsel gebruiken.

Voor veel mensen klinkt de 10%-mythe zowel haalbaar als aantrekkelijk, omdat ze het zien in termen van menselijk potentieel. Velen van ons geloven dat we veel meer zouden kunnen bereiken – talen leren, muziekinstrumenten, sportvaardigheden – als we ons maar zouden inzetten. Het is gemakkelijk te zien hoe dit verandert in het stenografische idee dat we slechts 10 procent van de capaciteit of het potentieel van onze hersenen gebruiken.

Het stoort veel neurowetenschappers in ieder geval. Er bestaan al zoveel misverstanden over de hersenen dat wetenschappers het uiterst nutteloos vinden dat miljoenen filmbezoekers nog meer onzin te horen krijgen. Andere mensen met wie ik heb gesproken zijn optimistischer en denken dat het publiek zal beseffen dat de beweringen niet serieus moeten worden genomen. Ik moet toegeven dat ik van Limitless heb genoten, ondanks de idiote premisse.

Ik heb Lucy nog niet gezien. Ik zou graag van jullie willen weten of het ondanks de slechte wetenschap een goede film is, en zo ja, rechtvaardigt dat dan de verdere verspreiding van de 10% mythe?